Jaaropening 2016 (Liesbeth Verhoeven)
Op zondag 3 januari 2016 tussen 14.00 tot 16.00 uur bij/op de standerdmolen te Rosmalen hebben we met ca. 50 leden en buren van de molen elkaar een goede start van 2016 toegewenst en nog wat nagepraat over het voorbije jaar.
De kleine worstenbroodjes lieten zich evenals de koffie, Glühwein of frisdrank goed smaken. Ook dit keer waren weer een aantal kinderen met hun ouders gekomen.
Gelukkig was het dit jaar niet zo glad en hebben de molenaars weer rondleidingen kunnen geven in de molen.
 
Algemene Leden Vergadering (Liesbeth Verhoeven)
De Algemene Ledenvergadering op zaterdag 20 februari om 14.30 uur in de Jeroen Boschzaal van het JBAC is goed bezocht 24  leden gaven acte de présence. 20 leden hadden zich afgemeld. Als nieuw lid van de Kascommissie meldde zich Jan Lelieveld. Wim Jansen is herkozen als bestuurslid; hij doet dit voor de laatste keer. Als nieuw bestuurslid is op voordracht van het bestuur Wim T.Jansen gekozen. Het Verslag van de ALV volgt nog.  Dit jaar werden we weer door de familie Timmermans getrakteerd op koffie, thee met chocoladebol.  Daarvoor hebben wij hen hartelijk bedankt. Volgend jaar proberen we ook een microfoon te organiseren, zodat alle leden ons goed kunnen verstaan. Iedereen heeft daarna de tentoonstelling “Het Geld en de tijd van Jeroen” bezocht. Aansluitend was er nog voldoende tijd om in het Jher. Bosch Art Centrum rond te kijken. Het was er gezellig druk.
Op de volgende schilderijen van Jheronimus Bosch heb ik tot nu toe molens gevonden:
1.Tuin der Lusten, Prado: op rechter luik waterrad (tip van Piet Hein van Halder) en  standerd molen.

​2. Aanbidding der Koningen, Prado, Madrid: Middenpaneel met standerdmolen.

3. Verzoeking St Antonius, Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon: Rechterpaneel, 2 standerdmolens.

4. Kruisdraging, El Escorial, Madrid: standerdmolen.

5. Calvarie met schenker, Museum Schone Kunsten, Brussel: standerdmolen.

6. Laatste Oordeel, Groeningemuseum, Brugge: middenpaneel, kollergang.

7. Laatste Oordeel, Wenen: detail middenpaneel, Kollergang

8. Ecce Homo, Museum of Fine Arts, Boston: linkerluik, standerdmolen (werkplaats JB).
9. Keisnijding, Prado, Madrid: 3 standerdmolens (werkplaats JB of navolger).

Voorjaarsexcursie (Liesbeth Verhoeven - Wim Jansen)
Op zaterdag 25 juni gaan we met de bus naar de snuifmolens van Rotterdam, te weten molen de Lelie en de Ster, gelegen aan de Kralingse plassen. De Ster kunnen we bezoeken, de Lelie is te klein voor een groep. De rondleiding vindt in 2 groepen plaats. Om 12.30 uur etenspauze. U kunt evt. gaan eten bij het restaurant De Tuin of bij mooi weer wandelen en picknicken langs / aan de Plassen. Daarna om 13.30 uur per bus naar de MS Rotterdam aan de Maaskade, alwaar u 2 dekken vrij kunt bezoeken of zelf een rondleiding van 1 uur kunt maken voor € 12,50 met een audioguide, naar boeg en brug of de machinekamers. De excursie kost voor leden € 20, voor introducées € 30. De excursie zal van 9.00 u - ca. 17.00 uur duren is de verwachting. Half mei krijgt u de uitnodiging met het definitieve programma toegestuurd.
 
Hier al enige informatie van René over de molens van Rotterdam bij die plassen.
Het is puur toeval dat we afgelopen jaar in Valkenswaard reeds kennismaakten met tabak en sigaren maken en dat we nu hebben gekozen om een bezoek te brengen aan een  van de weinige nog bestaande snuif- en tabakmolens in ons land.
De tabaksindustrie gaf in en rond Rotterdam vele handen werk, maar ook in de molens: de snuifmolens. Als we naar een kaart van de Kralingse Plas uit 1851 kijken zien we zo’n 9 molens. Een daarvan is zeer bijzonder: De Meerkoet aan de Rusbroeksekade (later Veenpad). Een snuifmolen die in 1932 helaas is afgebrand. Het was een wipmolen boven op een vierkante onderbouw met een stelling waarvan de schoren op de muurplaten van de onderbouw steunden. De stelling zelf kwam op ongeveer 1/3 van de pyramidevormige onderbouw van de wipmolen. Een uniek exemplaar is toe verloren gegaan. Men heeft onlangs (2015) nog de resten van de fundering gevonden waarbij ook restanten van een kollergang zijn aangetroffen, waaronder een steen en een ijzeren plaat (van het doodbed).
 
Verder stonden er:
Aan de Langskade (westzijde van de Kralingse Plas):

• De Hoop (korenmolen), afgebrand (ook) in 1932;
• De Posthoorn (pelmolen), afgebrand in 1869 ;
• De Nijverheid (gebouwd – in 1848 – als pel-,specerij- en snuifmolen), afgebrand in 1868;
• Het Lam (gebouwd als snuif-, specerij- en verfmolen en tot slot gebruikt als korenmolen), gesloopt in 1916;
• Het Rad van Avontuur (snuif- en specerijmolen), afgebrand in 1869;

Aan de Korte Kade (oostzijde van de Kralingse Plas):

• De Ceres (gebouwd – 1845 – als koren- en snuifmolen), afgebrand in 1871;
• De Ster (snuif- en specerijmolen), nog bestaand;
• De Lelie (snuif- en specerijmolen),

Aan molen “de Ster” gaan wij een uitgebreid bezoek brengen. Om “de Lelie” kunnen we slechts heen lopen. Vooraf in de bus zullen we in enkele A4tjes informatie verstrekken zodat u zich kunt inlezen en er ter plaatse een “Aha-Erlebnis” kan zijn.
 
Najaarsexcursie (Liesbeth Verhoeven)
Op zaterdag 24 september staat de najaarsexcursie gepland in principe. Het plan is
een bezoek te brengen aan de molen in Dongen en het leerlooierijmuseum, met eigen auto. De begintijd van de excursie is afhankelijk van de openstelling van de molen.
 
Na meer dan 31 JAAR “DE VANG ER OP” (René Vogels)
Op een zeer regenachtige zaterdag 30 januari j.l. heb ik afscheid genomen van “mijn” molen en de buurtbewoners.  Meer dan 31 jaar mocht ik voor hem zorgen. De laatste 10 jaar samen met Piet Lemmens en Frans Hollander, mijn opvolgers. Ik neem afscheid in de wetenschap dat de aandacht en de zorg voor dit prachtige monument in goede handen is. Bovendien heeft de gemeente – als eigenaar – de laatste jaren haar stinkende best gedaan om het inwendige en uitwendige van de molen en de molenomgeving in een uitstekende staat te brengen. Alleen de molenbiotoop is nog steeds slecht, maar ook daar wordt – althans zo zijn de plannen – aan gewerkt.
Het waren met name Léon van Dijk (als uitvoerend verantwoordelijke voor de molen) en Irwin van Hunen (als zijn leidinggevende en beleidmaker) die hieraan hun bijdrage hebben geleverd. Beiden zijn ook lid van onze vereniging! Waardige “Vrienden van de molens van ’s-Hertogenbosch”… De jaarlijkse inspectie de Monumentenwacht Noord-Brabant, leverde een rapport op waarbij het in- en uitwendige van de molen werd gekeurd en beoordeeld. Alleen een G (=goed) of een  R (=redelijk) werden getolereerd. Een M (=matig) en vooral een S (=slecht) werden niet geaccepteerd.  In de daarop volgende maanden werden dan de plannen voor verbetering en/of herstel gemaakt en werd financiering rond gebreid. Daarna volgde de uitvoering en de controle op de realisatie en het uiteindelijk resultaat. Zo zijn alle (mechanische) mankementen verholpen; heeft de molen een totale erg goede schilderbeurt gehad; is de molen opnieuw “in het (kleurbare) LED-licht” gezet; is het straatwerk hersteld; is de molenberg voorzien van 12 nieuwe kruipalen en is hij volledig uitgevlakt en opnieuw ingezaaid en is de borstwering langs het fietspad aan de Molenstraat vernieuwd en zijn de oude Fransen-roede – na een conserveringsbeurt – hieraan opgehangen.
De operatie aan mijn linker knie (eind augustus 2015) heeft de beslissing om het beheer over te dragen wellicht bespoedigd, maar het zou er vroeger of later toch van hebben moeten komen. Ieder moment is verkeerd. Ieder moment is te vroeg, maar voor mijzelf is dit wèl het moment om “de vang er op te leggen”.
Ik hoop mijn 31 jaar “op de Standerdmolen Rosmalen” neer te leggen in een boek over de “Molens van Rosmalen”. Een wens die ik in 2010 al eens uitsprak, maar waarvoor de tijd - om de daad bij het woord te voeren – ontbrak.
 
Informatie van de Molenwerkgroep van de Kring Vrienden
Bij monde van Frans van Noppen heeft de Molenwerkgroep 's-Hertogenbosch gevraagd om onze leden op de hoogte te brengen van een 'droom' die zij op de site 'Droomstad Den Bosch' hebben geplaatst. Het gaat over de herbouw van een molen op het Heetmanplein. Mensen kunnen hierop stemmen als ze het een leuk idee vinden. Zie: 
https://droomstaddenbosch.nl/droom/klimaatmolen-op-plein-1629
Verder heeft Wim T Jansen gevraagd in de ALV om een mededeling van de werkgroep Molens als bijlage op te nemen. U vindt die als ingescande PDF in aansluiting op onze nieuwsbrief.
 
Stadsmaquette (Liesbeth Verhoeven)
Tijdens de Algemene Leden vergadering heeft Nort Lammers gevraagd of onze vereniging zou willen doneren voor het realiseren van een stadsmaquette in brons. Hierbij zouden dan 1 of 2 molens in de stad kunnen worden opgenomen op de maquette. Deze gaat uit van de kaart van Jacob van Deventer van ca. 1550. Het bestuur heeft na onderling overleg besloten hieraan deel te nemen voor een bedrag van € 1000.  Er worden 2 molens afgebeeld op de maquette aan de huidige zuidwal. Verder komt er een brochure uit met informatie over wat is afgebeeld op de maquette en dus ook over de molens.

U kunt op de website van de stichting www.stadsmaquette.nl informatie vinden.
 
Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)
Ons ledenaantal is wat afgenomen. Het zit nu op 97. Blijft u best doen om vrienden, kennissen, ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking nog altijd het belangrijk.
 
Verder doen we een oproep voor bestuurslid PR. Hebt u interesse of kent u iemand die dat zou kunnen worden, meldt het bij de voorzitter of secretaris.
 
Tot slot
De volgende nieuwsbrief verschijnt in juli 2016.
 
Uw bestuur    

Al weer de laatste nieuwsbrief van 2015 met o.a. een verslag van de septemberexcursie, maar eerst het volgende.
 
Herinnering aan de Jaaropening 2016 (Liesbeth Verhoeven)
Omdat de laatste zondag van 2015 aansluit op de kerstdagen, beginnen we het nieuwe jaar weer met een jaaropening. Wij nodigen u van harte uit op zondag 3 januari 2016 van 14.00 tot 16.00 uur bij/op de standerdmolen te Rosmalen.
Dan laten wij het jaar 2015 nog even de revue laten passeren en willen wij, “onder het genot van een hapje en een drankje” elkaar een goede start van 2016 toewensen. Zoals de laatste jaren gebruikelijk is er voor de kinderen ook iets te drinken. Ook de molenaars heten u van harte welkom. De uitnodiging hebt u inmiddels ontvangen.
 
Vooraankondiging Algemene Leden Vergadering (Liesbeth Verhoeven)
Deze zal plaatsvinden op zaterdag 20 februari om 14.30 uur in de Jeroen Boschzaal van het JBAC. Aansluitend bezoeken we de tentoonstelling daar. Eind januari ontvangt u de uitnodiging. 

Najaarsexcursie (Liesbeth Verhoeven, foto’s Wilma Verhoeven)
Op zaterdag 19 september zijn 16 leden om 11.00 uur vertrokken met eigen vervoer vanaf restaurant “Croy’ De Pettelaar” naar Budel. Daar werden we opgewacht door de molenaarszoon én eigenaar Peter Jansen. Hij vertelde dat hij de molen helaas had moeten zetten voor noodzakelijk onderhoud. Draaien was niet veilig, bezichtigen echter geen probleem. Op de molen is een uit België afkomstige jonge vrijwillige molenaar (zowel met Bels als Nederlands diploma) actief, die voor de eigenaar de molen laat draaien gezien diens activiteiten in de belendende winkel.
 
Geschiedenis van deze molen: De eerste Budelse molen, een standaardmolen, genaamd “de Oude Molen”, stond in het gehucht Oude-Molen. Deze molen werd in 1341 voor het eerst genoemd en behoorde tot het domein van Cranendonck. De laatste eigenaar, voordat deze oude molen in 1921 door brand werd verwoest, was Willem Beelen. Vanwege de concurrentie met de "nieuwere" Budelse molens “Nooit-Gedacht" uit 1846 en “Zeldenrust” van 1869 ( niet te bezoeken), werd die oude molen ter plaatse niet meer opgebouwd. Willem Beelen kocht vergezeld door molenmaker Adriaens met het geld van zijn schoonvader in de Zaanstreek de oliemolen genaamd de “Poelsnip”. Schoonvader Louis Rooijmans was dus de eigenaar van deze "nieuwe" molen. W. Beelen bouwde in 1922 ​samen met de molenmaker deze molen, zonder het onderste magazijn, op in de Schoterakkers.
Deze ‘De Poelsnip” was een "grondzeiler", waardoor de wieken bijna op de grond kwamen. In 1928 vertrok Willem Beelen met zijn gezin naar Eindhoven. Zijn schoonvader L. Rooijmans verhuurde toen de molen aan Gerard Verbeek (van de "Zeldenrust"). Vanaf 1934 werd de molen, verhuurd aan Willem Rulleraad, een mulder afkomstig van Venray. Diens zoon Dolf nam na een mislukte kooppoging 2 jaar later de huur over. Helaas brandde de molen in februari 1937 tot de grond toe af, waarschijnlijk als gevolg van brandstichting door smokkelaars om de aandacht af te leiden van hun eigen “grensbedrijvigheid”. 

De grond met assurantierecht (maalrecht) werd nu verkocht aan Pier Janssen. Deze had een huis aan de "Oude Molen" met maalinrichting met motor (nu Molenstraat 30). Pier Janssen kocht, vergezeld door zijn zoon Bert en molenmaker Adriaens, van Harrie Peeters in Venlo een niet meer in gebruik zijnde molen. (Deze Venlose molen uit 1802 was aldaar op de plaats van een afgebrande oude molen uit 1545 opgebouwd. Het was een windgraanmolen, die na enkele verbouwingen en wisselingen van eigenaar in de 30er jaren van de vorige eeuw werd stilgezet en in 1934 van haar wieken ontdaan.)
P. Janssen kocht dus deze molen in 1937; enkele onderdelen kwamen elders vandaan en de wieken werden door zoon Bert met paard, hoogkar en mallejan (totaal 30 meter lang)
gehaald in Neerkant. Het benodigde gele zand werd met paard en wagen aangevoerd vanuit Budel, van achter hun huis in de Molenstraat.
De tekening met het ontwerp, van 1 maart 1937, werd gemaakt door Christ van Bussel uit Weert. De achtkantige onderbouw is ongeveer 3 meter hoog en bestaat uit een binnenring met een diameter van 15,60 m onder en 13,40 m boven, gemetseld op de oude funderingen van de "Poelsnip".  De buitenring is ongeveer 22 tot 23 m in diameter.
Hierdoor biedt de achtkantige ondervoet veel ruimte voor de opslag van granen, veevoeders ed.
Hier bovenop werd de achtkantige eikenhouten molen gebouwd door de molenmakers Adriaens uit Weert. Hun nieuwe knecht Bert Beijk uit Schoot, heeft later als zelfstandig molenmaker tot de restauratie van de "Janzona" in 1980 de molen onderhouden. Het onderhoud wordt nu door zoon Harrie Beijk uit Afferden gedaan.
De molen werd voorzien van stroomlijnwieken aangebracht op ijzeren potroeden, het zogenaamde "systeem van Brussel", waardoor de molen zeer licht liep.
De houten romp werd bedekt met bruine rubberoid (soort asfalt). Verder werd de molen inwendig voorzien van de nieuwste verbeteringen, zoals een elevator die het graan naar keuze brengt op de stenen vloer of in de mengmachine, die ook nieuw werd aangebracht, waarbij uiteraard alles werd aangedreven door windkracht. De molen kreeg als naam "Janzona", bedacht door architect Van Bussel en waarmee Janssen en zonen wordt bedoelt. Deze zonen waren achtereenvolgens Hubertus (Bert), Adrianus (Joan) en Hendricus (Harrie). Op de groen met wit gestreepte baard kwam te staan: "Janzona 1937".
Op 18 september 1937 volgde na de inzegening de feestelijke opening door de vang uit te lichten, wat werd gedaan door Jhr. Mr. F. van Rijckevorsel uit Den Bosch, voorzitter van de vereniging "De Hollandsche Molen". 

Pier Janssen had, samen met zijn zonen, er ook nog een handel bij van mengvoeders, bloem, kunstmest etc. wat zich langzaam uitbreidde, zowel op Schoot als in Budel. Dolf Rulleraad bleef nog 3 jaar, tot de oorlog uitbrak in 1940, als molenaar op de molen en leerde zoon Joan Janssen het vak. Vanaf 1940 nam zoon Joan het malen over. In de oorlogsjaren mocht men voor de boeren malen naargelang men over broodbonnen beschikte. Bij de bevrijding op 20-09-1944 werd er door de Engelsen een wiek afgeschoten. De Engelsen, die vanuit Hamont kwamen, vermoeden dat de Duitsers bij de terugtrekking een uitkijkpost onder de kap hadden gevestigd. Ze wilden daarom de molen in brand schieten, maar het projectiel ontplofte in de wiek, waardoor waarschijnlijk de molen behouden bleef. De Duitsers waren al op de vlucht geslagen.
De molen draaide regelmatig tot 1946, toen er een moderne elektrische hamermolen, alsmede een maal- en menginrichting voor de mengvoeders en een elevator (of Jacobsladder) in kwamen. Het malen met de windmolen kwam op een steeds lager pitje te staan. Er werd enkel nog wat gemalen voor de boeren totdat in het begin van de 50er jaren de molen bedrijfsmatig helemaal stil viel en enkel zo nu en dan nog eens in beweging kwam om door trilling de houtworm er uit te houden.

​De molen op Schoot kreeg in 1960 nog een kleine opknapbeurt, verfbeurt en vernieuwing van de bekleding. Naast de meelhandel, kunstmest e.d. is Joan in de 60er
jaren ook begonnen met een winkel in dierbenodigdheden etc. De molen zelf was ondertussen wel op de Rijksmonumentenlijst geplaatst en viel zodoende onder de monumentenwet. Omdat restauratie hard nodig was en er geen geld was nog van het Rijk vroeg en kreeg de molenaar subsidie aan bij de gemeente om het aandeel van het rijk en eventueel dat van de provincie voor te schieten. Hij stierf echter op 7-8-1979 voor het begin van de restauratie.
De restauratie, in 1980, werd uitgevoerd door de firma Beijk uit Afferden en het bouwkundig gedeelte door het aannemersbedrijf Vlassak B.V. uit Budel. Aan de kast werden drie stijlen vernieuwd, en ook de veldkruisen, de beplanking en een gedeelte van de vloeren. Verder nieuwe deuren, ramen, windpeluw en vier nieuwe zeilen op de wieken, een nieuwe asfalthuid met rood steenslag, een geheel vernieuwd en in de Hollandse stijl opgehekt wiekenkruis met wieken van 22 meter. De molenstenen werden gescherpt, het luiwerk in orde gemaakt, zodat de zakken weer met windkracht konden worden opgehesen. Ook een compleet nieuwe steenkuip en nog wat kleinere reparaties zoals de regulateur, de trap en de kammen op het spoorwiel van de "Koning".
Per 1 januari 1981 heeft de zoon Peter Janssen de molen met winkel overgenomen. In december 1982 werd de nieuwe winkel, die goed bij de molen past, geopend, en het oude winkelgebouw gesloopt. De molen moet nu in 2015 weer noodzakelijk gerepareerd worden. Ook is de eigenaar op zoek naar een opvolger of koper.

Het tweede deel van de excursie was in het Valkerij- en Sigarenmakerijmuseum in Valkenswaard. Dit museum is één van de gebruikers van cultureel centrum “Carolus”  in het oude zieken- en bejaardenhuis annex klooster van de Eerwaarde zusters van de Heilige Carolus ‘Onder de Bogen’ uit Maastricht. Na koffie of thee met gebak volgde een mooie digitale presentatie over de geschiedenis van de Valkerij en rondleiding door het Valkenmuseum met diverse opgezette vogels, foto’s van o.a. de witte geervalk, vogelgeluiden en diorama’s.

Tenslotte kregen we een zeer gedreven, boeiende uitleg over het sigarenmakervak, een rondleiding door het museum en demonstratie van het rollen van een sigaar. Om 17.00uur ging iedereen weer op weg naar huis.

Molenwandeling (Liesbeth Verhoeven)
Dit jaar ben ik met 2 studenten van het Koning Willem 1 College bezig geweest om de QR code-molenwandeling met GPS coördinaten te verbinden. Het is niet helemaal gelukt. Immers onze oude molens staan er niet meer en dan is het niet mogelijk om rechtstreeks de GPS coördinaten aan oude foto’s of ansichtkaarten te binden. De jongens hebben op ongeveer de goede plaats een nieuwe foto gemaakt. Dit op twee molens na, omdat de Hekellaan-Zuidwal toen openlag.
Op de site panoramio.com staan deze recente foto’s die zij ongeveer op de oude plaats van de diverse molens hebben gemaakt. Petra, onze webmaster, zou proberen of zij deze GPS-coordinaten nog kon aanpassen met een link naar de oude molens en de gegevens. Als dit lukt meld ik dat in een volgende nieuwsbrief.
Zij hebben bij wordpress.com een site aangemaakt waarop afbeeldingen van foto’s en ansichtkaarten ed. uit mijn verzameling staan, de QR-codes en molenroute, gegevens van onze vereniging en verwijzing naar onze website. Het webadres is  https://wandelingbosschemolens.wordpress.com .

Van de Voorzitter………
Bij het afsluiten van dit jubileumjaar waarin we ons 10 jarig bestaan hebben gevierd met een fantastische excursie naar molen De Nolet in Schiedam wil ik iedereen bedanken die een bijdrage, hoe gering dan ook, heeft geleverd aan deze 10 jaren van onze vereniging. Terugkijkend hebben we veel gedaan en ook een aantal zaken gerealiseerd, met name het monument ‘De Kollergang’ in Rosmalen. 

​Het bestuur heeft besloten de uitgave van een boek over de molens van ’s-Hertogen-bosch opnieuw leven in te blazen. Nadat het vertrouwen in de beoogde auteur, Nico Jurgens, drie jaar geleden was opgezegd is de werkgroep Onderzoek en Publicatie onverdroten doorgegaan met snuffelen, fotograferen en noteren en zijn er ruim 400 A4-tjes geproduceerd. Afgelopen maand heeft de werkgroep ingestemd met het heropenen van de besprekingen met Jurgens die, nu hij met pensioen is, heeft aangegeven meer tijd te hebben en wil proberen zijn “weeskindje” een nieuwe kans te geven. Medio december hebben we de eerste bespreking. We wachten af.
 
Uit de “wandelgangen” heb ik vernomen dat de werkgroep Molens van de Kring stug door gaat en inmiddels versterking heeft gekregen van twee van onze leden. In artikelen in het Brabants Dagblad dit voorjaar werd de bouw van een (of twee) Leeghwater-rosmolens gepropageerd. Een idee dat nog steeds op onze sympathie en steun kan rekenen! Alleen het realiseren zal niet door onze vereniging kunnen gebeuren. Maar ook de Kring steekt haar nek niet uit voor een dergelijk project dat begroot is op
€ 100.000,- per rosmolen. De destijds opgerichte Stichting Herbouw Bossche Molens was daarvoor hèt podium om e.e.a. te realiseren. Maar…zoals u ook weet is deze stichting slapend of een stille dood gestorven. Jammer. De hiervoor genoemde stichting was hèt podium om de herbouw van een windmolen voor te bereiden en eventueel – in economisch betere tijden – te realiseren.
 
Uw voorzitter is, zoals u weet, inleider bij de module ‘Molens van ’s-Hertogenbosch’ bij het ook dit jaar jubilerende Boschlogie. Afgelopen jaar mocht ik weer zowel een voorjaars- als najaarscursus verzorgen en zijn er weer 25 nieuwe Bossche “Molinologen” toegevoegd aan de lange lijst van deelnemers die de 300 gaat benaderen. Dat is 10% van het totale aantal Boschlogie cursisten. Soms levert dit ook nieuwe leden voor onze vereniging op. Voor 2016 hebben zich al weer 8 deelnemers aangemeld. Bij 10 deelnemers gaat het licht echter pas op groen.
 
De komende Algemene Ledenvergadering zal wederom worden gehouden in een zaal van Het Stadshotel Jeroen Bosch bij het JBAC. Het zal – zoals ik in 2014 al heb aangekondigd – de start zijn van mijn laatste jaar als uw voorzitter. Het bestuur heeft afgelopen 2 jaar gekeken en gezocht naar een opvolger(-ster), maar is tot op heden niet geslaagd in het vinden van iemand die de (voorzitters-) hamer wil overnemen. Het is voor het voortgangsproces van belang dat een eventuele kandidaat kennismaakt met het bestuur en haar werkwijze voordat beide partijen het vertrouwen in elkaar kunnen uitspreken en het zittende bestuur tot een voordracht kan komen. Ik hoop/ wij hopen dat in de komende periode zich iemand meldt om onze vereniging de komende jaren te gaan leiden. Meldt u zich!
Tot slot wens ik u allen een “Goed uiteinde van dit jubileumjaar” en “Een gezond en gelukkig 2016”. Het jaar waarin onze prachtige stad overspoeld zal worden door toeristen en kunstliefhebbers op zoek naar de werken van Jeroen Bosch. Wij vertellen u in ieder geval tijdens ons bezoek aan het JBAC na de Algemene Leden Vergadering het verhaal van de molens op diens schilderijen!
Ik hoop u allen op zondag 3 januari a.s. de hand de drukken om deze gelukswens kracht bij te zetten en samen het glas op een mooi 2016 te heffen.
Tot dan bij de Standerdmolen van Rosmalen!
 
Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)
Ons ledenaantal is wat afgenomen. Het zit nu op 106. Blijft u best doen om vrienden, kennissen, ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking nog altijd het belangrijk.
 
Verder doen we een oproep voor bestuurslid PR. Hebt u interesse of kent u iemand die dat zou kunnen worden, meldt het bij de voorzitter of secretaris.
 
Tot slot
De volgende nieuwsbrief verschijnt half maart 2016.
 
Uw bestuur    

​Het is een tijd geleden, maar hier is dan eindelijk weer de nieuwsbrief.  Door verdrietige omstandigheden heeft het enige tijd geduurd voordat ik de 1e nieuwsbrief van dit jaar heb kunnen afmaken. Vandaar een gecombineerd 1e en 2e nummer van 2015.

​Verslag Jaarafsluiting  28 december 2014 (Liesbeth Verhoeven)
Op zondag 28 december hebben wij, ondanks de gladheid als gevolg van de 15 cm natte sneeuw en de vorst, bij de jaarafsluiting op de molen weer ca. 40 leden en buurtgenoten van de molen mogen ontvangen om onder het genot van Glühwein / koffie of limonade en worstenbroodjes gezellig te praten. Onder de bezoekers waren ook ca. 5 kinderen. 13  leden hebben zich afgemeld en ons per mail een goede jaarafsluiting en goed 2015  toegewenst. Door de ijsafzetting op de wieken en de trap zijn er geen rondleidingen geweest en heeft de molen niet gedraaid. De bijeenkomst was deze keer van 15.00-17.00 uur , reden volgt hierna. 

Verslag Jaarafsluiting  28 december 2014 (Liesbeth Verhoeven)
Op zondag 28 december hebben wij, ondanks de gladheid als gevolg van de 15 cm natte sneeuw en de vorst, bij de jaarafsluiting op de molen weer ca. 40 leden en buurtgenoten van de molen mogen ontvangen om onder het genot van Glühwein / koffie of limonade en worstenbroodjes gezellig te praten. Onder de bezoekers waren ook ca. 5 kinderen. 13  leden hebben zich afgemeld en ons per mail een goede jaarafsluiting en goed 2015  toegewenst. Door de ijsafzetting op de wieken en de trap zijn er geen rondleidingen geweest en heeft de molen niet gedraaid. De bijeenkomst was deze keer van 15.00-17.00 uur , reden volgt hierna.                                                                               
 
Om half vijf is de nieuwe aanlichting van de molen door Piet Verstappen, overbuurman van en toezichthouder op de molen, officieel in werking gesteld. Na een aantal weken in het donker te  hebben gestaan omdat de oude houten verlichtingspalen door houtrot niet meer veilig waren, is de renovatie door de gemeente nog net voor deze zondag klaar gekomen. Met de LED-verlichting is aanlichten in uni- kleur of verschillende kleuren mogelijk. Tevens zijn de houten palen waaraan de kruiketting wordt vastgelegd vernieuwd. Komend jaar volgt nog de uitvlakking van de molenbelt en wordt het gras weer ingezaaid.

Kort verslag Algemene Leden Vergadering (Liesbeth Verhoeven +foto)
Op zaterdagmiddag 28 februari jl. hebben 24 leden acte de présence gegeven; 26 leden hebben zich afgemeld hiervoor. Ook deze keer konden wij weer in een zaal van het JBAC terecht.  De chocoladebol kregen wij opnieuw aangeboden. Na de opening is een kort moment stilte  om in deze vergadering nogmaals Frans van Een bergen te gedenken.  Het concept verslag van de Algemene Leden Vergadering van 2014 is goedgekeurd evenals het Jaarverslag. Rob Hoogenboom meldt dat hij de anonieme schrijver van het stukje over de Jaarafsluiting in het Stadsblad van 7 januari jl. is. Men heeft abusievelijk zijn naam niet vermeld. 

Het Financieel Jaarverslag wordt goedgekeurd en de ALV stemt in met het verzoek van de Kascommissie, bij monde van Dorry Derhaag, om het bestuur decharge te verlenen voor het in 2014 gevoerde beleid. De begroting voor 2015 is goedgekeurd.
Dorry Derhaag wordt als aftredend kascommissielid bedankt voor haar inzet.
Frans van Noppen meldt zich als nieuw lid voor de kascontrolecommissie. Deze bestaat dan nu  uit Bob Radsma, Willy Wartenberg en Frans van Noppen (reserve).  
De contributie blijft voor 2016 €10 voor leden en €5 voor donateurs. Het aantal leden daalt licht de laatste twee jaar maar blijft nog altijd boven de 100. De aanwas dekt het vertrek niet. Daarom wordt een oproep gedaan aan de leden om te proberen nieuwe leden te werven.
Liesbeth is herkozen als bestuurslid. Voor de vacature van Frans heeft zich niemand gemeld.
De komende activiteiten zijn kort besproken.  De jubileum dagexcursie naar Schiedam en de najaarsexcursie naar de regio Budel - Valkenswaard. Om half vier is de vergadering gesloten. 20 leden gingen mee naar de Zwanenbroedershuis voor de rondleiding. Daar werden we verrast. De nieuwe introductie- DVD was sinds kort in gebruik. Dit is een hele mooie presentatie over de stad, Jeroen Bosch en de Zwanenbroeders door René Bastiaanse.  De moeite waard om te gaan zien.
 
Tien Jaar ‘VRIENDEN van de MOLENS van ’s-HERTOGENBOSCH (René Vogels)
“Hee Vogeltje, kende gij nie iets vertellen over de meules van Den Bosch?”
Deze vraag ligt eigenlijk aan de basis van onze vereniging.  Het was Nort Lammers die in 1996 die vraag aan mij stelde en ik had thuis wel eens een foto van de molen van Van Esch onder ogen gehad. Dus… er moest iets/meer zijn.
Ik kreeg de artikelen van Nico Jurgens “Een molenwandeling over de stadswallen” onder ogen. Met toestemming van Nico bewerkte ik bovenstaand verhaal tot de eerste versie van mijn syllabus “Molens van ’s-Hertogenbosch” voor de Boschlogie III module “Molens”. In het voorjaar van 1998 gaf ik deze voor de eerste keer aan 6 Boschlogie-cursisten. Inmiddels zijn er meer dan 250 “molenboschlogen”.
In 2002 (september) werd, op initiatief van Cor Gilhaus, de werkgroep “Molens”, van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch op gericht. Ik sloot me aan, ook al was ik nog niet eens lid van De Kring. Ilonca de Ridder, destijds PR-medewerker van De Kring, adviseerde de werkgroep draagvlak voor onze (herbouw-) plannen te kweken.  Een molenvriendenvereniging zou draagvlak onder de bevolking moeten bewerkstelligen.
Begin 2005 werden de eerste plannen gemaakt en werden alle 95 molenboschlogen, oud-cursisten,  uitgenodigd. Op 16 april kwamen 40 belangstellenden op het Koning Willem I College bijeen. Daar werd besloten tot de oprichting van een vereniging en werd een interimbestuur/ statutencommissie gekozen. Wijlen Frans van Eenbergen, Piet Lemmens en ik René Vogels gingen aan de slag om Statuten te maken.
Op zaterdag 4 juni 2005 werden deze,  na een aantal wijzigingen,  aangenomen en goedgekeurd door toen inmiddels al iets meer dan 50 leden. In die vergadering werd een definitief bestuur gekozen, dat de opdracht kreeg om de Statuten te laten registreren bij de notaris. Dat geschiedde op 28 juni 2005 bij “onze” Notaris Groeneweg te Heesch.

We maakten een wervende folder en boden het eerste exemplaar aan aan wethouder Roderick van de Mortel. Het ledenaantal groeide gestaag van 50 (2005) naar 118 (2010). De laatste jaren schommelen we rond de 110.
De tweede algemene ledenvergadering (de eerste jaarvergadering) – in Heusden -werd vooraf gegaan door een molenexcursie. Een goede formule die we nog een aantal keren zouden toepassen: Ravenstein, Den Dungen. Weet u nog?

Later kwamen de excursies op zichzelf te staan en besloten we ook vaker dan 1x per jaar op pad te gaan. Tenslotte waren we rond ’s-Hertogenbosch wel zo’n beetje uitgekeken en wilden we “Nederland Molenland” zien. De gekozen formule: in het voorjaar ergens in Brabant en in het najaar (meestal september) een dagexcursie ergens in Nederland blijkt een goede. Vooral het besluit om deze laatste excursie voortaan met een bus te doen is goed gebleken.
Ons 1e lustrum in 2010 vierden wij met een dagexcursie naar de molens van Oisterwijk, Moergestel en Hilvarenbeek en een lekkere lunch aan De Brink.
Voor de viering van ons 10-jarig bestaan dit jaar hebben we de voor- en najaarsexcursie deze keer een keertje omgedraaid. Op vrijdag 26 juni 2015 hebben we  dit 2e lustrum gevierd in Schiedam met een feestelijk programma rond de datum dat onze vereniging werd opgericht.

Jubileumexcursie (Liesbeth Verhoeven +foto’s)
Op deze vrijdag 26 juni vertrokken exact om 8.00 uur 32 leden naar Schiedam. Drie leden moesten door ziekte afzeggen. 9.30 uur werden we in de Nolet ontvangen met koffie en een molenkoekje. De Nolet is een particuliere molen gebouwd door de graanjenever firma Nolet in 2006. In een leuke, bevlogen inleiding, doorspekt met grappen vertelde Barend, van de “koude kant” van de familie Nolet,  over het bedrijf en  haar producten, waarom vooral voor de Amerikaanse markt wordt gestookt. De filosofie van het bedrijf: ‘je eigen broek ophouden’, alleen investeren als je het geld er voor hebt en zelf alles in de hand houden.  Verder waarom de molen gebouwd is; waarom men geen reclame maakt maar mensen ontvangt in de molen uitleg geeft en rondleidt in het bedrijf, wel op veilige afstand van de bedrijfsprocessen. De firma Nolet is een familiebedrijf, de 11e generatie staat nu aan het roer.  

Daarna ging het met trap of lift naar stellinghoogte = 6e verdieping. Boven deze hoogte zit, verdeeld over 4 verdiepingen  + kap, de techniek van deze turbinemolen, die er van buiten uitziet als een klassieke branderstellingmolen. Hoger wordt geen bezoek toegelaten.  De molen wekt stroom op voor een groot deel van het bedrijf. Na toelichting op het uitzicht ging het met lift of trap omlaag naar de 4e naar de theaterzaal waar films over het bedrijf en haar producten worden vertoond. Ons werd de film over  de bouw van de molen getoond. 
Hierna terug naar beneden en startte in twee groepen de rondleiding door het bedrijf. Langs de oude Ketel 1 en Ketel 2, de modernere ketels, de oude kantoren , de inpakafdeling. de bottellijn lag net stil in de middagpauze. Via een tunnel onder het water is het opslaggebouw  aan de overkant aan de Buitenhavenweg te bereiken​

. Alles wat nodig is voor het proces lege flessen, doppen inpakmateriaal, dozen etc. wordt volautomatisch aangeleverd aan de productiekant, volle dozen worden per pallet afgevoerd naar deze opslag en met liften op stellages opgeslagen. Het opslaggebouw is normaal niet verlicht nu voor ons wel. Productenopslag wordt gespreid over meerdere stellages zodat bij uitval van een lift niet een hele productie van een bepaald soort niet bereikbaar is. Als de bottellijn voor een koffiepauze stilligt wordt ook geen verpakkingsmateriaal aangeleverd. Alles is op elkaar afgestemd.  Om ruim kwart voor één was de rondleiding afgelopen en werd afscheid genomen, waarbij iedereen klein pakketje met flesjes wodka en ketel 1 meekreeg als attentie. De rondleiders gingen zich buigen over de Bossche bollen die wij voor hen meegebracht hadden.
 
Hard lopen was het naar de fluisterrondvaartboot die 300m verderop, richting centrum, aan de Hooikade op ons lag te wachten.  Het volgende uur ging het door de verschillende havens van Schiedam o.a. langs de Nieuwe Palmboom, en de Kameel (deze molen is pas  herbouwd op ongeveer zijn oude plaats aan de stadsgracht en staat deels in het water). Langs  mooi gerestaureerde panden en pandjes, maar ook vervallen fabrieksgebouwen, diverse bruggen waarvan een enkele open moest om ons te laten passeren. 

​Na de boottocht weer terug naar de bus die ons bijna bij het lunchadres kon afzetten. 
 
Dit lunchadres ‘Proeflokaal Het Sterretje’ was ooit een boerderij en nu een van de oudste cafés van Schiedam. In de voormalige ‘Stallen’  kan men grotere groepen ontvangen.  
 
Precies tegenover dit café ligt een monumentje dat het herinnert aan de molen die hier ooit heeft gestaan, nl.  MOOLE “DE MEYBOOM”

​Deze is gebouwd in 1779 even buiten de Rotterdamse poort (III op foto) als Bakkersmolen. Voor zover bekend is het nooit een  Brandermolen geweest. Omstreeks 1860 is de molen onttakeld en grotendeels gesloopt. De resterende peperbus deed dienst als Gistpakkerij en vervolgens, tot 1926,  als Politiepost. In de maand juni van dat jaar met de grond gelijk gemaakt. 

De stichtingssteen is ingemetseld in de kelder van het stedelijk museum. Voorganger was “De Oude Stenen Molen”  1663 -1779. De oudste stenen korenmolen van Schiedam, gebouwd  binnen de Rotterdamse Poort (II).
De voorganger daarvan, standaardmolen “de Zuidmolen”  ± 1383 – 1663, stond op weer een iets andere plaats (I) en was een van de oudste windmolens van de stad. 

Zicht vanaf de Buitenhavenweg op (in midden beeld) Molen de Meyboom, tot stellinghoogte afgebroken in 1860 en Stoompelmolen De Rijsthalm van 1853.
Deze aquarel, van Pieter Daniel van der Burgh, moet in die tussentijd zijn gemaakt,  waarschijnlijk tussen 1853 en 1855.

In wegdek en de muur van het gebouw is het grondvlak van de molen weergegeven. Deze omgeving heeft dus in zes eeuwen  een belangwekkend stukje molenontwikkeling gekend.

Najaarsexcursie (Liesbeth Verhoeven)
De najaarsexcursie op zaterdag 19 september is inmiddels voorbij. 16 leden gingen mee.  22 leden hebben zich afgemeld. Op deze dag waren meerdere activiteiten zoals Den Bosch Maritiem en viering 25 jaar Boschlogie waar enkele trouwe deelnemers van onze excursies naar toe zijn gegaan. Het verslag van deze dag vindt u in de volgende nieuwsbrief van begin december.
 
Ander molen nieuws (Liesbeth Verhoeven)
Molen “de Zwaan” in Vinkel is in 1964 afgebroken.  In Vinkel is nu een stichting aktief die deze molen wil herbouwen. De molen werd in 1884 gebouwd met onderdelen die van diverse molens in het land afkomstig waren. Mogelijk kwamen onderdelen van de maalinrichting van de Bossche molen Nooit Gedagt die van 1800 tot 1883 op Bastion Maria heeft gestaan. Op de website van deze molen is te volgen hoever men is met de plannen en wat men al gerealiseerd (molenbelt met ontmoetingsruimte) heeft.  Zie http://www.vinkelsemolen.nl .
 
Molen “Hertogin van Brabant” in Drunen heeft op 1 mei 2015 zijn kap en wieken weer teruggekregen. Net zoals bij het verwijderen van de kap zat de binnenroede, nu met hekwerk,bij het terugplaatsen op zijn plaats.  Op 20 mei heeft de molen alweer gedraaid. Nu moet de molen nog maalvaardig worden gemaakt.  Het is als je over de A59 rijdt, ondanks de geluidswal, een prachtig gezicht. 

​Molens van Oploo (Liesbeth Verhoeven +foto’s)
Eind juli 2014 was ik in de buurt van Oploo en besloot te kijken naar die molen waar nog iets van een Bossche molen in zou zitten. Oploo wordt al in 1393 genoemd als de nederzetting Plo aan de beek “de Vloet”, die het water uit de peel naar de Maas afvoert. Plo werd groter en werd “De Heerlyckheit Plo” met kasteeltje. De korenmolen De Korenbloem stond vóór 1663 in ’s-Hertogenbosch; welke van de Bossche middeleeuwse standerdmolens het was, is nog niet bekend. Nico Jurgens heeft hier onderzoek naar gedaan. Na 1663 is de molen verplaatst naar Halder bij St.Michielsgestel. In 1843 werd de molen door de bouwheer Peter Peters verplaatst naar Oploo en werd door deze laatste op de Genenberg de witte stenen molen die daar nog altijd staat gebouwd.
Tot 1952 werd de molen door de molenaars Rutten gebruikt; in 1966 werd de molen gerestaureerd en werd de gemeente eerst deels, later volledig eigenaar. Helaas was de molen niet open. Net toen ik weg wilde gaan kwam er een fietser aan die de molen wel open wilde maken als ik binnen wilde kijken. Hij heeft de sleutel om door de week toezicht op de molen te houden.  Welk deel nog uit de oude Bossche molen zou stammenwas hem onbekend. Daarvoor zou ik op een zaterdag moeten komen; de molen is dan van 9.00 tot 12.00u open en de vrijwillige molenaar wist dat wel. Hij vertelde over de er tegenoverstaande watermolen “de Olliemeulen” die deels in gebruik is bij zijn Schuttersgilde St. Matthias.  De oliemolen kan nog graan malen, maar de molenvijver zit helaas bijna dichtgegroeid. Het waterschap en monumentenstichting zijn er nog niet uit wat ze moeten doen om dit voorgoed te verhelpen. De banken achter de watermolen wordt door hangjeugd gebruikt. Zij hebben de afspraak dat dat mag, mits ze niets vervuilen of vernielen en dat werkt!  Door het raamluik was dit het uitzicht op de watermolen. 

Hij vertelde ook een verhaal over een bekende schaapherder Toon (Töntje) van Els (1865-1922). Bij de watermolen staat een beeld van deze man. Door de ontginning van de Peel verloren de schaapsherders hun werk, zo ook Töntje. Hij werd Töntje d’n dwerg genoemd vanwege zijn kleine gestalte en was mikpunt van spot. Mede door toedoen van de pastoor raakte hij zijn familie-erfenis kwijt, waarop hij de deur van de pastorie met kalk en stront bewerkte. Vervolgens was hij niet meer welkom in het dorp.  Hij zwierf alleen door de Peel en werd in de winter van 1922 doodziek gevonden. Sinds 2003 staat er een beeldje van hem van de hand van Rainer Schumacher: Töntje zittend op een bankje met zijn rug naar het dorp toe.
 
Molenprijs
De Bankgiroloterij keert ook dit jaar weer een molenprijs uit van €50.000 aan de molen die de meeste stemmen krijgt. 4 Molens zijn genomineerd. Verzoek: kijk eens op de site
www.molenprijs.nl . U ziet dan om welke molens het gaat. De eerst genoemde molen, de Heimolen in Rucphen, hebben wij bezocht in september 2013. Het kost niets om te stemmen; mogelijk wint u het molenweekend.  De molens die niet winnen, krijgen het aantal behaalde stemmen in euro’s uitbetaald.  Stemmen is mogelijk tot 12 oktober 12.00 uur.
 
Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)
Ons ledenaantal is wat afgenomen. Het zit nu op 107. Blijft u best doen om vrienden, kennissen, ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking zeer belangrijk.
Verder doen we een oproep voor bestuurslid PR. Hebt u interesse of kent u iemand die dat zou kunnen worden, meldt het bij de voorzitter of secretaris.
​
Tot slot
De volgende nieuwsbrief verschijnt begin december 2015.
 
Uw bestuur    

Het is weer even geleden, maar hier is weer de nieuwsbrief, die deze keer begint met het In Memoriam dat de voorzitter tijdens de najaarsexcursie heeft uitgesproken ter nagedachtenis aan “onze” Frans. Het was Frans zijn uitdrukkelijke wens dat de excursie door zou gaan. Op gepaste wijze is tijdens deze dag stilgestaan bij zijn heengaan.

IN MEMORIAM  FRANS VAN EENBERGEN

8 april 2000 maak ik, René, kennis met Frans als deelnemer aan de Boschlogiecursus ‘Molens van ’s-Hertogenbosch’.

Wanneer 4 jaar later een oproep wordt gedaan om tot de oprichting van een vereniging te komen, behoort Frans tot de eerste belangstellenden. In de oprichtingsvergadering meldt hij zich spontaan voor de statutencommissie, materie waarvan hij kennis van zaken heeft. Als de vereniging dan definitief wordt opgericht (16 april 2005) wordt Frans secretaris van ons driekoppig bestuur.

We vergaderen maandelijks bij elkaar thuis en zo komen we ook in zijn schitterende woning op ‘De Stille Wille’, waar hij ons gastvrij ontvangt en trots rondleidt. We wanen ons “op vakantie”.. De vereniging groeit gestaag van 40 naar bijna 100 leden mede door Frans’ werk als secretaris.

Maar dan komen de eerste slechte berichten….
Frans wil stoppen maar wij willen hem niet kwijt en vinden een oplossing: Liesbeth Verhoeven, inmiddels toegetreden tot het bestuur, neemt het secretariaat over. Frans blijft binnen ons bestuur en staat ons – soms op afstand – met raad en daad bij.
Zo herinneren wij ons zijn zeer vakkundige bijdrage in het juridisch conflict rond de bouw van de Kollergang te Rosmalen. Een kolfje naar zijn hand!

De laatste jaren leeft hij (en wij met hem) tussen hoop en vrees. Op goede – of betere momenten was hij weer aan de bestuurstafel of bij onze activiteiten aanwezig. Wij kregen weer hoop…Om vervolgens te horen dat het toch niet….
Helaas is dat laatste thans het geval geworden en is hij afgelopen woensdag 25 september in het bijzijn van zijn gezin ingeslapen.

Wij zullen ons Frans blijven herinneren als een betrokken, scherpzinnige en altijd goed gehumeurde persoon. We zullen zijn humor missen. We zullen hem missen. We zullen hem nooit vergeten. Wij wensen Anne-Marij, hun kinderen en kleinkinderen heel veel sterkte bij het verwerken van dit verlies.

Verslag Excursie 27 september 2014 (Liesbeth Verhoeven)
Zaterdag 27 september zijn we met 27 mensen op stap gegaan naar Gelderland en Duitsland, net over de grens naar molens met bijzondere wieksystemen.

De eerste molen is de Joannesmolen te Heumen, met zelfzwichting op de binnenroede. Op de foto de horizontaal staande wieken.

Na een korte koffiestop op het kale terras boven de molenwinkel op weg naar

de Alte Mühle van Donsbrüggen. Het is een houten achtkante bovenkruier beltkorenmolen. De molen, gebouwd in 1821, is tot de top van de kap twintig meter hoog. In 1890 werd een stoommachine met schoorsteen ingebouwd, die in 1954 weer werd afgebroken. In 1930 werd een elektromotor geplaatst om meer productie te kunnen maken. Tussen 1955 en 1963 is de molen gerestaureerd, waarbij de houten schaliën werden vernieuwd en de molen Bilau-wieken kreeg.

Deze op een vliegtuigvleugel gebaseerde wieken worden langs de roede aangebracht. De Bilauwiek bestaat uit een roede met klep en stroomlijnneus. De vleugels zijn gemaakt van aluminium. De kleppen worden voor het zwichten bediend via een spin, zwichtstang, zwichtstok en zwichtketting. Met de zwichtketting worden de kleppen gesloten en kan de molen na het lichten van de vang gaan draaien. Gewichten aan de zwichtketting bepalen het opengaan van de kleppen.

De tocht gaat verder naar de Zuidmolen in Groesbeek.

Dit is een bovenkruier korenmolen uit 1857, met drie koppels zowel kunst- als blauwe maalstenen met fokwieken van het Fauëlsysteem met Ten Have-kleppen en remkleppen op alle vier de wieken.

De molen heeft een elektrisch kruilier.

Bij fokwieken volgens het systeem van ir. P.L. Fauël zijn voorzoom, de 3 windborden en bordschroot vervangen door een houten voorzoom met vleugelvormig profiel, de fok. 

De werking: de wind blaast tegen de holle kant van de fok en gaat door een spleet aan de achterkant van de fok, waardoor er een onderdruk achter het zeil ontstaat. Hierdoor is er een grote trekkracht. Hierdoor kan met weinig wind nog gemalen worden.

Ten Have-kleppen: De remkleppen hebben achter de roede een klepkoppelstang en aan de voorkant van de roede naar de spin een trekstang met aan het eind van de roede een borgstang. De trekstang is met de kleppen verbonden door korte trekstangen.

Na een korte koffiestop op het kale terras boven de molenwinkel op weg naar de Alte Mühle van Donsbrüggen. Het is een houten achtkante bovenkruier beltkorenmolen. De molen, gebouwd in 1821, is tot de top van de kap twintig meter hoog. In 1890 werd een stoommachine met schoorsteen ingebouwd, die in 1954 weer werd afgebroken. In 1930 werd een elektromotor geplaatst om meer productie te kunnen maken. Tussen 1955 en 1963 is de molen gerestaureerd, waarbij de houten schaliën werden vernieuwd en de molen Bilau-wieken kreeg.

Deze op een vliegtuigvleugel gebaseerde wieken worden langs de roede aangebracht. De Bilauwiek bestaat uit een roede met klep en stroomlijnneus. De vleugels zijn gemaakt van aluminium. De kleppen worden voor het zwichten bediend via een spin, zwichtstang, zwichtstok en zwichtketting. Met de zwichtketting worden de kleppen gesloten en kan de molen na het lichten van de vang gaan draaien. Gewichten aan de zwichtketting bepalen het opengaan van de kleppen.

Het op de wind zetten gebeurt middels tandraderen en kettingen, die aangedreven worden door een windroos achter op de kap. De molen staat daardoor altijd op de wind.

De kap rolt met Engels rolwerk en met behulp van tandraderen die in een daaronderliggende ring met tanduitsparingen grijpen.

In de molen is een klein molenmuseumpje met o.a. molenmodellen op schaal, hier de Alte Mühle.

Na hier koffie gedronken te hebben gaat het verder naar de laatste stop.

Onderweg ziet René een molen. Daar stappen we nog even voor uit. Het is molen De Reus in Gennep, een ronde stenen beltkorenmolen uit 1846/47, tot 1951 op windkracht in gebruik gebleven. Nu draait de molen nog regelmatig op vrijwillige basis. De molen dankt zijn naam aan de forse afmetingen. De roeden zijn ruim 27 m lang en de kapzolder heeft een middellijn van 5 meter.

Op weg naar de Molensteenmakerij van de heer Titulaer in Plasmolen, gaan we ook nog even langs bij de Bovenste Plasmolen. Het is even een stukje omhoog lopen maar dan kom je bij deze midden- en bovenslag watermolen in het natuurgebied Sint-Jansberg, gemeente Mook en Middelaar waartoe Plasmolen

behoort. Deze korenmolen is in 1725 gebouwd als papiermolen. De molen heeft als bijzonderheid dat hij water uit twee molenvijvers op verschillende hoogte kan betrekken, waarbij het water uit de bovenste vijver (gevoed door de Beek van het Groene Water) bovenlangs wordt gevoerd, en het water uit de onderste vijver (gevoed door de bron De Helskuil) vanaf het midden van het waterrad wordt aangevoerd. In 1944 is de Bovenste Plasmolen door oorlogshandelingen beschadigd, waarbij de molenaar Verouden dodelijk werd getroffen. Eerst in 1999 is de molen hersteld door de stichting de “Stichting Bovenste Plasmolen 1725”. De molen is maalvaardig en is tijdens de zomermaanden regelmatig geopend.

Via de andere kant door het bos omlaag lopend, langs het bospad richting de Romeinse Villa Plasmolen die hier ooit gestaan heeft, komen we weer op de weg beneden.

Nu dan echt naar de Molensteenmakerij. Langs de weg staat een bord met WELKOM.

Hans Titulaer is beroepsmolenaar op de Witte Molen in Nijmegen. In 1997 heeft hij het sinds 1904 bestaande molensteenbedrijf overgenomen van zijn Duitse leermeester Heinrich van Hees. Hij maakt nieuwe molenstenen, restaureert oude stenen, doet onderhoud aan stenen, scherpt molenstenen en geeft onderhouds- en maaltechnisch advies.

Hans vertelt hoe het malen van meel ed. in de loop der tijden gebeurde. De eerste bewerking van graan tot meel gebeurde met behulp van wrijfstenen: een platte ondersteen en een kleine bovensteen, de handsteen. 


De kweern: afgeleid van de handmolens die de Romeinen vervaardigden van lava basalt. Aan deze handmolen is goed te zien hoe molenstenen werken en te ervaren welke fysieke inspanning nodig is om graan te vermalen.

Hans geeft een zeer interessante uitleg van welke materialen je kunt gebruiken / gebruikt voor het maken van massieve kunststenen. Grint voor de ballastlaag; Magnesiet en Magnesiumchloride als bindmiddel voor de stukjes harde steen, o.a. Kwarts, Flint en Amaril. Zand voor bodemsel. Tegenwoordig worden de stenen gemaakt met een zacht bodemsel, d.w.z. de groeven van de steen zijn van zachter materiaal, waardoor de stenen makkelijker te scherpen zijn. De kerven worden gemaakt van een mengsel van het bindmiddel en de stukjes harde steen. De kerven worden eerst gegoten in waaiervorm. Dan worden deze in de steenmal gelegd en wordt de bodemsel gegoten.

Deze laag is 10 cm dik, vroeger 15 cm. Hierop komt een 15 cm dikke ballastlaag - voor de ligger, of 25 cm voor de loper - van beton eveneens gemaakt uit een magnesiumbindmiddel vermengd met fijn zand en grind voor het verkrijgen van voldoende gewicht.

Dan moet alles uitharden. In het midden van de steen is een rond gat uit gespaard.

Aan de zijkanten de gaten voor de steenkraan. In de loper wordt de vorm van het gebruikte molenijzer aangebracht.

De ligger is vlak, terwijl de loper op het binnenste maalvlak iets hol is. Hierdoor is er ruimte voor de graankorrels om via het kropgat tussen de stenen te komen.

Blauwe stenen zijn gemaakt van basaltlava. Deze zijn vrij zacht en moeten daarom 5x vaker gescherpt worden dan kunststenen. Het scherpen gaat wel sneller.

NB. Op de eerste drie van bovenstaande foto’s maakt Hans ter illustratie gebruik van een steenmal, waarin al een steen ligt uit te harden. De steen wordt dus onderste boven gemaakt.

Na deze uitleg is er gelegenheid om voor ons vertrek nog even rond te kijken of iets te drinken en een plak cake voor de inwendige mens te nuttigen.

Ca. 17.00 uur zijn we na een zeer interessante dag weer terug bij de auto’s in ‘s-Hertogenbosch.

Jaarafsluiting (Wim Jansen)
Op zondag 28 december vindt van 15.00 – 17.00 uur in en rond de molen van Rosmalen de afsluiting van dit gedenkwaardige (molen)jaar plaats onder het genot van een drankje en hapje. Ook voor kinderen zal er iets te drinken zijn. De uitnodiging hebt u inmiddels ontvangen.

Ander molen nieuws (Liesbeth Verhoeven)
Een kennis gaf mij een artikel uit de Brabantse Dagbladeditie “De Langstraat”.

De restauratie van de Noordeveldse molen in Dussen, de Oude Doorn in Almkerk en de molen Vervoorne Polder in Werkendam, eigendom van de molenstichting Het Land van Heusden en Altena, is onlangs 8 oktober 2014 afgerond met het in werking zetten van de Noordeveldse molen in Dussen. (zie foto)



We bestaan 10 jaar …………….!!! (René Vogels)
Op zaterdag 16 april 2005 kwamen we voor het eerst bij elkaar in een lokaal van de Koning Willem I kazerne.

Komend jaar worden we dus 10 jaar: een taart met 10 kaarsjes!
Het bestuur wil, samen met u, onze 10e verjaardag op of rond die 16e april 2015 vieren.

Deden we dat 5 jaar geleden met een dagexcursie naar de molens van Oisterwijk, Moergestel en Hilvarenbeek (weet u nog?) en met een lekkere lunch aan De Brink, deze keer gaan we iets gelijks doen.

We hebben daarom besloten onze Brabantse - en landelijke excursie om te ruilen zodat we in april de hele dag, met de bus, op stap gaan. We gaan kijken of we een interessant programma kunnen samenstellen in ….. (tipje van de sluier): Schiedam en/of Rotterdam!

Algemene ledenvergadering (Liesbeth Verhoeven)
Op zaterdagmiddag 28 februari 2015 zal de Algemene Leden Vergadering plaatsvinden. Ook deze keer kunnen wij terecht in een zaal van het JBAC. Aanvangstijd 14.00 uur. Nadere informatie over de gebruikelijke agendapunten en het program na de pauze volgt begin februari. U kunt de datum alvast noteren in uw agenda.

Voorjaars- Jubileumexcursie (Liesbeth Verhoeven)
Op vrijdag 17 april 2015 zal de jubileumdagtocht per bus naar Schiedam en/of Rotterdam plaatsvinden. Wij proberen er een mooi programma van te maken en rekenen/hopen dan ook op een grote deelname.

Educatief program (Liesbeth Verhoeven)
Naar aanleiding van de vraag op de laatste algemene ledenvergadering is over wat we doen aan educatie voor kinderen is er contact gelegd met de JEUBO – organisatoren. Zij bieden een jeugd-boschlogie programma aan voor groep acht van tien basisscholen per jaar. Deze organisatoren hebben een rondleiding gehad op de molen van Rosmalen. Aan hen is het aanbod gedaan om op de betreffende scholen door de molenaars een les te laten verzorgen over molens, evt. gevolgd door een rondleiding op de molen van Rosmalen of door een uitnodiging voor de kinderen om op een zaterdag te komen kijken met hun ouder(s). Wij wachten af wat de JEUBO-groep gaat beslissen.

Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)
Ons ledenaantal is wat afgenomen. Het zit nu op 108. Blijft u best doen om vrienden, kennissen, ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking zeer belangrijk.

Tot slot
We hopen u te zien op 28 december a.s.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in maart 2015.

Uw bestuur  

Website (Liesbeth Verhoeven)
De lijst met Boeken van Büller op de site is weer geüpdatet. Ook de vereiste Verenigingsgegevens over 2013 - voor het behoud van de (Culturele) ANBI verklaring - zijn weer op de site geplaatst.

Verslag Excursie 24 mei 2014 (Liesbeth Verhoeven)
Zaterdag 24 mei zijn we met 17 mensen naar Nuenen gereden.

Als eerste hebben we daar de windkorenmolen “De Roosdonck” bezocht, gebouwd in 1884, een bovenkruier, staand op een molenbelt. Aanvankelijk zou het een stellingmolen zijn geworden, maar, nadat de muren deels instortten tijdens de bouw, werden de onderste ramen dichtgemetseld en is de belt aangebracht.

De molen is zeven maal door Vincent van Gogh getekend. Vincent woonde in Nuenen van 1883 tot 1885. De molen lag toen nog te midden van de korenakkers, nu aan de rand van de bebouwing.

Het bijzondere is dat het een hele smalle molen is en de kapzolder is heel laag (zie foto’s). Dit zou ook het gevolg zijn van het eerder genoemde ongeluk: het geld was op en minder stenen gebruiken was kostenbesparend. 


Naast het malen van graan is van 1887 tot 1930 ook olie geslagen op de molen. Nu wordt nog meel gemalen en verkocht.

De molen heeft 2 maalstoelen; één daarvan is van volledig blauwe natuursteen. Er kan ook elektrisch gemalen worden. Op de meelzolder staat een zelfgemaakte buil, door de wind aangedreven. Deze is in 2002 gemaakt door de molenaars Mario en Thijs voor Piet Berkers, oud molenaar (inmiddels overleden).

De molen is eind jaren negentiger van de vorige eeuw van de gemeente in eigendom overgenomen door Hennie Merks, zoon van de laatste beroepsmolenaar Arnoldus Merks, de naamgever van de molen. Deze is nl. vernoemd naar het gebied waarin de molen ligt. De stichting Vrienden van de Roosdonck zorgt voor de inzameling van de onderhoudsgelden.

Op naar de tweede halte: Na een kopje koffie in de koffiecorner ging iedereen het Vincentre (Van Gogh Museum) in, waar de wereld van Van Gogh en zijn werken tot leven komen. De Vereniging heeft voor de deelnemers aan de excursie het entreegeld, €7 p.p., betaald. Het museum is zeer de moeite waard. Het geeft in een tijdslijn met sprekende portretten weer, waar Vincent geleefd heeft, wat hij meegemaakt heeft en welke mensen erg belangrijk waren voor hem, ook in Nuenen.

Op multimediaschermen zijn Vincent’s werken te bekijken; het schilderij “de Aardappeleters” wordt tot leven gebracht. Het ontstaan van het “Van Goghmuseum”, het Vincentre en de geschiedenis van de familie van Gogh met huidige nazaten wordt hier belicht.

Weefgetouw en replica van tekening van Vincent van wever in Nuenen.

Nu naar de laatste stop,  de Opwettense Watermolen met restaurant.

Echter enkele auto’s - want Fons wist de weg – kwamen uit bij een andere watermolen. Wim miste het restaurant en ging op zoek naar een vraagbaak die hij in de tot woning verbouwde molenschuur vond. Anderen keken rond. Het was dus de Hooijdonkse Watermolen in Nederwetten. 

Achter de molen en de molenplas ligt een Processiepark. Het is aangelegd op de plaats van de middeleeuwse Priorij Hooydonck, waartoe deze watermolen destijds behoorde.

In 1146 werd deze priorij gesticht als slotklooster voor adellijke dames, onder de hoede van het klooster Rolduc in Zuid-Limburg. In 1649 werd de priorij ontbonden. De kapel van dit klooster is in 1564 afgebrand. In 1953 is een herdenkingskapel gebouwd naar ontwerp van architect H.W. Valk, (die uit ’s-Hertogenbosch). Van dat jaar dateert ook het processiepark rond de kapel met veertien kruiswegstaties en een beeld van Maria met Kind, ontworpen door Piet Schoenmakers. In 1994 is aan de muur van de kapel het Zegel van Hooijdonck aangebracht, verwijzend naar de toewijding van de kapel aan St. Johannes Evangelist.

Na ca. 10 minuten gingen deze 9 alsnog op weg naar de Watermolen van Opwetten waar de andere 8 op het terras op ons zaten te wachten.

Deze watermolen ligt aan de Kleine Dommel. Stroomopwaarts ligt de Collse Watermolen aan deze Kleine Dommel, stroomafwaarts de Hooijdonkse watermolen aan de Dommel.  De Opwettense is een dubbele onderslagmolen, d.w.z. de molen heeft twee raderen (grootste van Nederland) en het water raakt de schoepen daarvan aan de onderkant. Wanneer precies de molen op deze plaats is gebouwd is niet duidelijk òf in de 11e eeuw door Benedictijnenmonniken uit St. Truiden (nu België) òf in de 13 eeuw. De molen is rond 1350 eigendom geweest van Jan Dickbier Janssens uit ‘s-Hertogenbosch. Sinds midden 17e eeuw was de familie Sengers door vererving en uitkoop van deeleigenaren eigenaar van het totale complex.

In 1870 trouwde de dochter van de laatste Sengers de molenaar Van Hoorn. Deze familie is de laatste eigenaar. De watermolen is een paar maal afgebrand en herbouwd o.a. in 1785. De molen heeft als koren-, olie-, zaag- en volmolen gefungeerd.

Een bestuurslid van de ”Vrienden van de Opwettense Watermolen” leidde ons rond. 

Hij staat voor een vergroot schilderij (olieverf op doek) van 150 cm 100 cm. Dit is in opdracht van restaurant de Opwettense molen in februari 2014 gemaakt door de schilder José Cleijne naar het schilderij (uit 1884) van Vincent van Gogh.

In het linkergebouw was boven de korenmolen en onder de houtzaagmolen. Bijzonder is dat de spoorwielen van beide molens op dezelfde koningsspil zijn aangebracht.  Van houtzaagmolen zijn nog enkele onderdelen gedemonteerd aanwezig, o.a. nog een deel van het drijfwerk en de door water aangedreven cirkelzaag. Er liggen veel oude gereedschappen uit de tijd van de molen en het boerenbedrijf dat hier ook tot 1942 werd gevoerd. In het rechtergebouw stonden de oliemolen en in de 19e eeuw de volmolen. Van de oliemolen rest alleen nog het aswiel (foto). Sinds 2011 is in deze ruimte het bovengenoemde restaurant gevestigd.

De honderdjarige Piet van Hoorn, oud molenaar, is in 1973 nog geïnterviewd voor de “Holland Herald” i.v.m. de opening van het Vincent van Gogh Museum. Hij had Vincent van Gogh nog gekend en aan hem het vogelnestje gegeven voor zijn tekening. In 1974 is hij overleden..

In 1998 heeft zijn neef Gerard het molenhuis en de molens met bijgebouwen verkocht aan Petrus Geboers. In 2010 is molen gerestaureerd. Het molenterrein is elke dag toegankelijk. De molen draait elke zondagmiddag en is dan te bezichtigen. De molen en de molenaarswoning uit de 17e -18e eeuw ertegenover zijn Rijksmonument.

Links achter het toegangshek staat een deel van de kollergang van de oude oliemolen.

De excursie werd afgesloten met een gezellig napraten op het terras van het restaurant onder een heerlijk zonnetje. Ook is het een goed adres om te gaan eten weet de voorzitter uit eigen ervaring.

Najaarsexcursie 2014 (Wim Jansen - Liesbeth Verhoeven)
De najaarsexcursie - met de bus - op zaterdag 27 september voert ons naar Gelderland en Duitsland, net over de grens en staat in het teken van bijzondere wieksystemen.

De uitnodiging hebt u inmiddels ontvangen. Toch nog kort het programma.

9.00 uur Vertrek per bus vanaf parkeerterrein Croy’s restaurant Boerderij de Pettelaer. We bezoeken achtereen volgens de

De Joannesmolen te Heumen, met zelfzwichting op de binnenroede.

De Zuidmolen in Groesbeek, met wieken van het Fauëlsysteem met Ten Have-kleppen. Onder en naast de molen is een winkel met een uitgebreid assortiment producten voor brood bakken ed. en reformartikelen.

De Alte Mühle van Donsbrüggen van ongeveer 12.30 uur tot 14.00uur. Deze molen heeft Bilau-wieken. In de molen is een klein molenmuseumpje met o.a. molenmodellen op schaal.

De Molensteenmakerij van de heer Titulaer in Plasmolen, waar we om 14.45 uur worden verwacht.

Ca.17.00 uur zijn we terug bij de auto’s in ’s-Hertogenbosch.

In de molen van Groesbeek kunnen we de meegebrachte koffie gebruiken, op weg naar de molensteenmakerij ons meegebrachte brood in de bus opeten.

U dient dus zelf voor drinken en een lunchpakketje te zorgen waarbij de busorganisatie vraagt om geen glazen bekertjes mee nemen maar plastic of wegwerpbekertjes.

Introducés ( 1, evt. 2) zijn welkom. De prijs voor leden is € 20,00. Introducé ’s betalen € 30.00. Gelieve dit vooruit te betalen op rekeningnummer 10.87.63.102 ten name van Vrienden van de Molens van ’s-Hertogenbosch onder vermelding van “excursie 27 september 2014”. Betalen in de bus alleen met contant geld.

De excursie gaat door bij aanmelding van minimaal 15 personen.

Het belooft een interessante excursie te worden. Geeft u daarom op vóór 15 september bij Wim Jansen,  073-511.34.63 of 06-51327115,  E-mail: jansen92@kpnplanet.nl        

NB: De busonderneming heeft een inzittendenverzekering.

Het bestuur is niet aansprakelijk voor verlies of beschadiging van persoonlijke zaken en evt. letsel op de diverse bezoekplaatsen.

Ander molen nieuws (Liesbeth Verhoeven)
Op 9 juni was er in Dongen een manifestatie. Ook de molen Koningin Wilhelmina aan de Lage Ham was toen open.

Deze molen ligt naast een failliete en inmiddels afgebroken schoenfabriek Kerkhof. De ronde stenen stellingkorenmolen is in 1893 gebouwd en vernoemd naar de toen 13 jarige Wilhelmina. De eigenaar Piet van Riel was een broer van de molenaar op de Kerkhovensche molen (1895) in Oisterwijk Beide molens hebben overeenkomsten, o.a. de ijzeren stelling met lage rand. De molen was in bedrijf als meel- en schorsmolen (i.v.m. de leerlooierij –schoenindustrie die toen in Dongen o.a. sterk opkwam). De molen had 4 koppels maalstenen voor elke activiteit twee. De molen met dubbel molenaarshuis werd in 1942 verkocht en stond regelmatig stil. In 1958 werd de molen en het dubbele molenaarshuis verkocht aan de schoenfabrikant Kerkhof. Deze gebruikte de begane grond voor paardenstal en de eerste twee zolders als opslag voor hooi en stro. In 1970 werd de molen een rijksmonument en werd subsidie aangevraagd voor restauratie. In 1975 was de molen draaivaardig en werd er wekelijks gedraaid tot 1987 door de laatste molenaar. 

In 1988 werd Henk Demoet door de eigenaar-schoenfabrikant aangezocht om de molen te laten draaien. Hij heeft zich sterk gemaakt voor het weer maalvaardig maken van de molen. Daarvoor moesten o.a. tweekoppels maalstenen en het luiwerk weer aangebracht worden. In 1992 was het zover. In de molen zijn 2 koppels 17der kunststenen, een mengketel, buil en pletter in actie te zien. Elke zaterdag is de molen open van 10.00 - 15.00 uur. Er wordt weer meel gemalen voor warme bakkers en is de molen een instructiemolen voor leerling molenaars.

Een van de leerlingen een vrouw haalt haar diploma dit najaar. Zij gaat dan de molen III in Heusden overnemen van Henk Demoet. Deze laatste molen draait nu al elke veertien dagen op zaterdag, mogelijk in de toekomst elke zaterdag.

Berichtje over het uiterlijk van de Brabantse molens,

De Molenstichting Noord-Brabant, Monumentenwacht en het Hoederschap van de Brabantse Bokaal laten de 110 molens in Brabant die wieken hebben (20 hebben er geen) uitrusten met molenzeilen in de kleuren van de Brabantse vlag. Liever gezegd: zij willen de eigenaren van de molens overhalen om de zeilen van Brabantse kleuren te laten voorzien. Reden: aandacht voor de Brabantse identiteit, het molenerfgoed en publiciteit voor de provincie en het toerisme.

Een kennis gaf mij een artikel uit de Brabants Dagbladeditie “De Langstraat”.

De Korenmolen Hertogin van Brabant (1838) langs de A59 in Drunen, behorend tot de gemeente Heusden, wordt eindelijk gerestaureerd o.a. met subsidie van de provincie. De molenkap en wieken worden vanaf 25 augustus tijdelijk verwijderd. Als alles goed verloopt worden deze in februari 2015 weer teruggeplaatst. De restauratie vindt in 2 fases plaats: eerst draaivaardig en dan als tweede maalvaardig. Eind 2015 moet het hele project klaar zijn.

Ook de Witte Molen van Reek of Hellemolen wordt gerestaureerd, Sinds begin juli dit jaar zijn de kap en roeden verwijderd. De molen wordt van buiten naar de oude toestand hersteld. Binnen worden wel alle balken gerestaureerd, maar de molen zal niet maalvaardig worden.

Beschermheer vrouwe.

In het tijdschrift Molens van de Vereniging “de Hollandsche Molen”stond dat het Koninklijk Huis heeft laten weten dat Prinses Beatrix bereid is de functie van beschermvrouwe te willen vervullen.


Ledenwerving (Bestuur - Liesbeth Verhoeven)
Ons ledenaantal blijft zo rond de 115 schommelen. Blijf u best doen om vrienden, kennissen ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking zeer belangrijk.

Foto’s
Deze zijn gemaakt door Liesbeth Verhoeven.


Tot slot
We hopen u te zien op 27 september a.s.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in december 2014.

 Uw bestuur   

Jaarafsluiting (Liesbeth Verhoeven)

Bij de jaarafsluiting op de Standerdmolen Rosmalen, zondag 29 december 2013, gaven ca. 60 leden en buurtgenoten acte de présence.  Deze keer waren er ook meerdere kinderen aanwezig. De koffie / Glühwein, frisdrank voor de kinderen en worstenbroodjes lieten zich goed smaken. Zoals altijd mochten wij voor het opwarmen hiervan weer een beroep doen op overbuurman Piet Verstappen. Wij konden ook weer 2 nieuwe leden verwelkomen.

ALV (Liesbeth Verhoeven)

De ALV op zaterdag 22 februari 2014 is bezocht door 19 leden. 27 leden hadden zich afgemeld.  Aangenaam verrast werden het bestuur en de aanwezige leden door de traktatie van de familie Timmermans op chocoladebollen, koffie en thee. Hiervoor heeft de voorzitter de familie bedankt. Tijdens de vergadering werd René herkozen. Hij heeft wel de kanttekening gemaakt dat hij alleen nog voor de nieuwe periode van 3 jaar voorzitter wil zijn. Na de agendapunten hield René m.b.v. een overheadprojector een voordracht over “Molenwieksystemen”. Zeer informatief, zeker met het oog op de excursie van 28 september aanstaande.

Website (Liesbeth Verhoeven)

Petra Cornelisse (webmaster) heeft op de website onder Home vermeld hoe u een snelkoppeling naar de website www.bosschemolens.nl op uw (computer)bureaublad kunt plaatsen. Volg haar instructies door het PDF File meteen te downloaden of print de instructies eerst uit door het printicoontje aan te klikken en volg dan de instructies vanaf de uitgeprinte handleiding.

Vervolg Excursie 28 september 2013 (Liesbeth Verhoeven)

De derde molen op deze uitstap.

De  “Molen van Aerden” te Nispen, is één van de oudste gebouwen en tevens het enige rijksmonument in het dorp. De molen aan de Dorpsstraat 26 is gebouwd in 1850. Na vier jaar verkocht de bouwer en eigenaar de molen aan Johannes Ludovicus Aerden uit Wouw. De molen heeft geen officiële naam, maar werd genoemd naar deze tweede eigenaar en zijn nakomelingen. De molen werd gebouwd in een tijd dat de industriële revolutie zich volop voltrok, ook op de molen. In 1883 werd tegen de molenberg een aanbouw  voor een stoomketel met een vermogen van  5 pk opgericht, zodat ook zonder wind met de twee koppels stenen gemalen kon worden.  In 1903 werd de stoomketel vervangen door een petroleummotor met een vermogen van 17 pk. In 1905 liet de molenaar een nieuwe woning met boerderij nabij de molen bouwen, het huidige pand Dorpsstraat 26. De molen werd in de negentiger jaren nog hersteld maar niet afdoende door geldgebrek. Na jaren overleggen werd in 2010 de restauratie opgepakt. Het grote gewicht van de oude wieken met het Van Rietsysteem op beide roeden bleek slijtage veroorzaakt te hebben aan de rollagers van het kruiwerk. Daarom werd besloten de nieuwe wieken lichter te maken door toepassing van aluminium. Door de eisen, die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stelde aan de restauratie, konden de nieuwe wieken uiteindelijk pas in het najaar van 2011 geplaatst worden. De molen kan nu weer draaien. Helaas was er deze dag te weinig wind.

René en de vrijwillig molenaar op de kapzolder.

Tenslotte op weg naar de laatste molen, De Bakkersmolen in Essen-Wildert België.

Hier versterkten we eerst de inwendige mens. Daarna bezichtigden diegenen die dat wilden de molen. Anderen gingen naar het bakkerijmuseum of bleven lekker in het zonnetje zitten op het terras.

De molen is “nieuw”, d.w.z. hier heeft niet eerder een molen gestaan. In 1980 - 81 is de molen aan de St. Janstraat gebouwd naast een ruim twee eeuwen oude boerenhoeve. De diameter is aan de basis 7,40 meter, de stelling op 6 meter, de hoogte van de romp is 17 meter en de kap reikt tot 21 meter hoogte. De vlucht is 26 meter, Derckxroeden, met fokwieken voorzien van automatische remkleppen. Al het draaiende werk is door molenmakers Adriaens uit Weert gemaakt.

De rondleiding begon in het stoommachinemuseum in de aanbouw achter de molen. Alle stoommachines, afkomstig uit gemalen, maalderijen en stoomschepen, werken nog. Het museum geeft een goed overzicht van de werking, historie en ontwikkeling van de stoommachine.  We kregen uitleg en zagen hoe het onderhoud gebeurde aan één ervan.

Onder in de molen is een op stoom aangedreven plansichter te zien. Tevens is daar een koppel 17der stenen dat zowel door wind, stoom als elektriciteit kan worden aangedreven

De molen is ingedeeld als een gewone korenmolen. Op de steenzolder liggen drie koppels stenen (18der, 2x van natuursteen, 1x kunststenen).

Één koppel natuurstenen ligt er als reservekoppel. Op de meelzolder zijn twee zeefmachines (plansichter of buil), een zakkenklopper, een graanborstelmachine en een haverpletter. Als er geen wind is, kan er toch gemalen worden omdat de molen een in België gebouwde stoommachine van het merk Sabbe rijk is.

Daarna op naar het bakkerijmuseum.

Dit draait volledig op stoom. Daarvoor staat erin een schuur van de oude hoeve een oude Engelse Marshall stoomlocomotief uit 1903, van 25 pk. In het weekend wordt hiermee stoom gemaakt. Er staat ook een waterpomp uit 1860 die d.m.v. stoom regenwater uit de put zuigt om de stoommachine van water te voorzien.

In de ruimte ernaast is de bakkerij. De deegkneedmachine hier wordt aangedreven door de stoom van de locomotief.

Tevens staat hier een met hout gestookte bakoven. Deze oven, helemaal vol hout gestopt, wordt aangestoken. Als alle hout is opgebrand, wordt de as en het laatste vuur in de doofpot gedaan en gaat het brood, of ander te bakken product in de oven. De speculaas gaat in de laatste ronde(s). Deze mag nl. niet in een te hete oven. De deurtjes gaan dicht en de oven is zo heet van binnen dat het brood etc. gebakken wordt.

Met de hand wordt brood en speculaas verder bewerkt. Alle producten zijn te koop in de aanpalende winkel. Daar hebben we dan ook goed gebruik van gemaakt.
Tenslotte is er nog een bakkerijmuseumpje waar allerlei hulpmiddelen te zien zijn, die door de banketbakker werden gebruikt.

Na nog een glaasje fris, cappuccino of echt Bels biertje zijn we met de bus voldaan huiswaarts gegaan. 

Excursies 2014 (Wim Jansen)

Zaterdag 24 mei gaan we er weer een keer op uit.

Deze keer bezoeken we een windkorenmolen “De Roosdonck ” in Nuenen, 7x getekend door Vincent van Gogh. Hij woonde in Nuenen van 1883 tot 1885.

Daarna bezoeken we in deze plaats het Vincentre (Van Gogh Museum). Hier komen de wereld van Van Gogh en zijn werken tot leven. Het entreegeld is €7 p.p., hetgeen door de vereniging aan u wordt aangeboden.

Vervolgens gaan we naar de Opwettense Watermolen, een dubbele onderslagmolen, die als koren-, olie-, zaag- en volmolen fungeerde.

De uitnodiging om deel te nemen ontvangt u binnenkort.

De najaarsexcursie - weer met de bus - op zaterdag 27 september voert ons naar Gelderland en Duitsland, net over de grens. We bezoeken dan o.a. een molensteenmakerij en u komt diverse molenwiektypen tegen. Nadere gegevens ontvangt u te zijner tijd.

Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)

Ons ledenaantal blijft zo rond de 115 schommelen. Blijf uw best doen om vrienden, kennissen ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking zeer belangrijk. 

Tot slot

We hopen u te zien op 24 mei a.s.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in juni /juli 2014. 

Uw bestuur    

Molen in de rouw (Liesbeth Verhoeven)

Op maandag 12 augustus is de Beschermheer van de Vereniging “De Hollandsche Molen”, Prins Friso, overleden. Evenals bij het overlijden van zijn vader Prins Claus werden de Nederlandse (vrijwillige) molenaars verzocht hun molen tot en met de begrafenis in de rouwstand te zetten. Op vrijdag 16 augustus ging ik op pad om o.a. de Rosmalense molen in de rouwstand te fotograferen. Tot mijn verbazing zag ik bij aankomst dat René en Piet bezig waren de molen te versieren met vlaggetjes en de Rosmalense, Brabantse en 2x Nederlandse vlag. Wat bleek: op deze vrijdag trouwde de dochter van onze 3e molenaar, Frans Hollander. Zij had een afspraak om haar trouwfoto’s op de molen te laten maken. Deze dag moest voor haar en haar aanstaande een prachtige dag worden, vandaar de inspanning van de oudste 2 molenaars. Vreugd’ en verdriet ligt dicht bij elkaar bleek maar weer eens. Zodoende ging ik na een praatje en bakkie troost eerst op weg naar de Kilsdonkse molen.

Deze molen lag er prachtig bij in zijn rouwstand.

Later die middag toog ik opnieuw naar de molen van Rosmalen. En ja, zoals René en Piet hadden gezegd, de molen stond weer in de rouw.

Onthulling Franse roeden (Liesbeth Verhoeven)

Op Monumentenzondag 15 september jl. is door wethouder van Olphen de nieuwe keerwand van de molenbelt langs de Molenstraat onthuld. Dit samen met de hieraan opgehangen roeden, die jaren op de molenbelt hebben gelegen. Deze roeden van de firma Fransen zijn gerestaureerd. Roeden vormen het wiekenkruis en waren tot in de 19e eeuw van hout.

Sinds midden 19e eeuw werden de roedes geleidelijk vervangen door ijzeren roeden. Pot-roeden - lange ijzeren platen vastgeklonken met vier hoeklijnen en klinknagels - van de firma Pot (Elshout-Kinderdijk) zijn het meest bekend. Op de Standerdmolen van Rosmalen zijn roeden van de firma Fransen (Vierlingsbeek) gebruikt. Deze werden gemaakt van 2 ijzeren platen met omgezette randen waar tegen twee vlakke stroken werden geklonken. De Fransen-roede leek slapper maar was veerkrachtiger dan de Pot-roede. Na 1945 werden de roedes voortaan gelast. Deze in ca. 1917 gemaakte Fransen-roeden zijn hier in Rosmalen gestoken in 1943. In 1987 resp. 1996 zijn ze beurtelings vervangen door gelaste roeden van de firma Derkx. 
Informatie over de roeden van de molen vindt u aan de linkerkant op de keerwand. Aan de rechterkant is een informatiebord over de molen aangebracht.

De wethouder zette de overburen Mieke en Piet Verstappen extra in het zonnetje. Zij houden nl. dagelijks toezicht op de molen en de molenaars kunnen altijd bij hen terecht voor een sanitaire stop. Ook bij de jaarafsluiting kunnen wij bij hen de worstenbroodjes en Glühwein warm maken.

Excursie 28 september 2013 (Liesbeth Verhoeven)

Zaterdag 28 september vertrokken we met ca. 25 deelnemers richting West Brabant. De eerste molen die we aandeden was de “Bisschopsmolen” te Etten-Leur. Deze ronde stenen stellingkorenmolen, aan de Bisschopsmolenstraat in Etten, dateert uit 1744. De bisschop van Antwerpen (deze streek behoorde bij het Bisdom Antwerpen destijds) liet in dat jaar deze molen als opvolger van een standerdmolen van de abdij uit Bornem. De naam verwijst hiernaar. In de stenen romp zit een gedenksteen ingemetseld met Latijnse tekst. Op deze plek stond al vóór 1292 heeft een molen. De molen bevat twee koppels stenen. Er wordt weer af en toe graan gemalen. Het luiwerk kan door de molen aangedreven worden. Op de baard staat links het wapen van de Antwerpse bisschop, rechts het wapen van Etten-Leur met ertussen in een zonnerad als symbool van vruchtbaarheid.
Onder in de molen zit een uurwerkmaker met zijn werkplaats en winkel.

Verder ging het naar De Heimolen in Rucphen. De molenaar van Etten ging mee. De Heimolen aan de Heimolendreef, de enig overgebleven windmolen uit de oorspronkelijke gemeente Hoeven, stamt uit 1844. Het was destijds een houten achtkant op stenen achtkante onderbouw. In 1866 werd de houten achtkant vervangen door een ronde stenen romp en verdween de onderkant in de molenbelt. In 1951 kocht molenaar Franken de molen. Deze molenaar was zeer inventief in het aanbrengen van kleinen verbeteringen waardoor de molen makkelijker te bedienen was.

De molen heeft Pot-roeden gekregen begin jaren vijftig, afkomstig van een afgebroken molen in Oirschot. In 1972 zijn er fokwieken aangebracht en in 1990 heeft de molenaar de bovenas van achteraf doorboord om de remkleppen bedienbaar te maken. 

Er staat een plansichter, een heen en weer gaande zeef voor het zeven van gemalen graan. De plansichter is eind 19e eeuw uitgevonden. De machine heeft 8-15 zeven, die in meerdere afdelingen gestapeld zijn. Op elke zeeflaag bewegen kleine borsteltjes of werfels, die ervoor moeten zorgen dat de zeven niet dicht gaan zitten. De maaswijdte van de zeven in een zevenstapel loopt van ongeveer 100 tot 1000 µm, waardoor het gemalen graan verdeeld wordt in meel, fijngries, gries en zemelen. Helaas kon deze niet gedemonstreerd worden door het inmiddels ontbreken van elektra in de molen. De molen bevat twee koppels stenen, één 17-der kunst- en één 17-der Franse stenen. De elektrisch aan te drijven Jakobsladder ligt gedemonteerd onder in de molen.

De molen is tot ca 2000 in bedrijf geweest. Daarna heeft het verval toegeslagen. In 2008 heeft de gemeente de molen gekocht. Zij hebben kleine restauraties gedaan en o.a. de elektriciteit afgesloten (helaas). In de jaren 2009-2012 is de molen aan de buitenkant gerestaureerd. Nu is men bezig met plannen voor de verkoop. Een stichting wil er een restaurantje bij bouwen waar wandelaars en fietsers ( hele toeristische streek) kunnen neerstrijken. Zij willen de bediening laten verzorgen door mensen met een beperking.

Op naar de volgende molen. Maar… dat verslag volgt in de volgende Nieuwsbrief.



Excursies 2014:
Het bestuur is al druk bezig met dit excursie programma.

In mei staat één van de watermolens in Nuenen op het programma en zo mogelijk een museum in de buurt.

De najaarsexcursie - weer met de bus - zal op zaterdag 27 september gaan naar Gelderland en Duitsland, net over de grens. We bezoeken dan o.a. een molensteenmakerij.

Stichting Herbouw Bossche Molens (Liesbeth Verhoeven).

In onze vorige Nieuwsbrief meldde René u  dat de verbinding met de SHBM vanuit onze vereniging (in ieder geval voorlopig) is gestopt. De Stichting HBM heeft tot nu toe voor een specifieke vraag een beroep op onze verenging gedaan. René heeft informatie hierover verstrekt.

Verder nieuws. Opnieuw zijn studenten van de Avans Hogeschool met een vervolgonderzoek naar de haalbaarheid bezig. Er zijn contacten met de gemeente over een mogelijke plaats op het nieuwe Wilhelminaplein. Of herbouw echt doorgaat is nog met veel vraagtekens omgeven. De komende twee jaar moet daar nog hard voor gewerkt worden.

Vernieuwde website (Liesbeth Verhoeven)

Petra Cornelisse (webmaster) zal binnenkort weer bepaalde rubrieken updaten, o.a. home. Zij is nog bezig met de uitbreiding van het fotoboek op www.bosschemolens.nl .

Wijziging rekeningen in IBAN nummers (Piet Lemmens)

Van alle rekeningen van leden die een machtiging hebben afgegeven heb ik de IBAN nummers verzameld. Van de RABO bank hebben wij een incassanten - ID gekregen (NL30ZZZ171793630000).

Op 28-10-2013 heb ik via een online workshop van de RABO Bank informatie gekregen hoe alles in te voeren. Voor ieder lid heb ik een machtigingskenmerk vastgesteld bv. voor de secretaris (EV) 09-034. De eerste 2 cijfers staan voor het jaar waarin de machtiging door het lid is ondertekend; de laatste 3 cijfers verwijst naar de volgorde binnen dat jaar of het alfabet. Van de bestaande machtigingen moet 2009 als datum ondertekening worden vermeld, zodat de bank weet dat dit een oud machtiging is. De oude machtigingen heb ik voorzien van stickers met het Incasso ID nummer, het nieuwe IBAN-nummer, de Naam van het lid, het Machtigingskenmerk en de Datum van ondertekening. Volgend jaar krijgt u vóór tot incassering wordt overgegaan een persoonlijk bericht van mij met deze gegevens en de datum waarop geïncasseerd gaat worden.

Dit te uwer informatie.

Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)

Ons ledenaantal blijft zo rond de 115 schommelen. Blijf u best doen om vrienden, kennissen ook met kinderen te enthousiasmeren. Want bij een definitieve beslissing of een molen kan worden herbouwd is een breed draagvlak in de bevolking zeer belangrijk.

Sponsoren en Ondernemersvragen.nl (Wim Jansen)

Wij hebben ons als vereniging aangemeld voor een nieuw initiatief, namelijk “ Ondernemingsvragen.nl “ genaamd, waarmee we hopen onze leden, sponsoren en relaties een plezier te doen.

Ondernemingsvragen.nl is een initiatief dat in de dagelijkse praktijk ondernemers bijstaat met advies op diverse vakgebieden. Dit varieert van arbeidsdeskundige of juridische bijstand tot commerciële ondersteuning en advies op het gebied van efficiencyverbetering. Ieder van deze ondernemers wordt dagelijks geconfronteerd met vragen waarvan een groot deel ook steeds vaak dezelfde achtergronden hebben of hetzelfde specifieke onderwerp betreffen. Vragen als:

• aan welke zaken moet ik denken als ik een arbeidsovereenkomst opstel?
  
• op welke manier kan ik mezelf meer inzicht geven in mijn buitendienst?
  
• hoe ga ik om met debiteuren die niet betalen? Ik wil mijn geld, maar wil de relatie niet op het spel zetten?
  
• heb ik de juiste algemene voorwaarden en zit mijn verkoopcontract goed in elkaar?
  

Geïnteresseerden kunnen zich via www.ondernemingsvragen.nl aanmelden als potentiële abonnee. Na de aanmelding ontvangen ze van Ondernemingsvragen.nl nadere informatie en een overeenkomst die dient te worden ondertekend. In een begeleidende mail zal hen worden gevraagd of en zo ja via welke vereniging ze op de website zijn gekomen.


10% van het abonnementsgeld zal in de vorm van een donatie worden overgemaakt aan de verenigingskas. De kosten van de diverse abonnementen treft u aan op de website www.ondernemingsvragen.nl

Wij hopen met dit initiatief een combinatie van twee werelden te bereiken, die elkaar versterken. Onze vereniging creëert additionele financiële middelen en kan haar sponsoren ook fysiek iets teruggeven waar men iets aan heeft. Ondernemers kunnen niet alleen gebruik maken van deze mogelijkheden, maar kunnen daarmee tevens hun favoriete vereniging steunen.

Jaarafsluiting (Wim Jansen)

De jaarafsluiting zal plaatsvinden op de Standerdmolen Rosmalen op zondag 29 december 2013 van 14.00 tot 16.00 uur. Voor koffie / Glühwein, frisdrank voor de kinderen en worstenbroodjes wordt gezorgd. De vuurkorven zullen extra warmte brengen. Een aankondiging per email hebt u inmiddels ontvangen.

ALV (Liesbeth Verhoeven)

De ALV zal worden gehouden op zaterdag 22 februari 2014. Aanvang 14.00 uur. De locatie wordt nog vastgesteld.

ANBI-regeling (Wim Jansen - Liesbeth Verhoeven) 

Onze vereniging is een ANBI/ instelling en zelfs een Culturele ANBI. Dat wil zeggen dat u uw gift aan de vereniging mag aftrekken en zelfs met 25 % mag verhogen. U kunt dit op het Belasting Aangifte Formulier aangeven bij Giften met vermelding “ANBI beschikking Fiscaalnummer  814770253 / dossiernummer 66216. Op de website zal een rubriek ANBI komen.

Tot slot

We gaan weer de kou en de donkere dagen tegemoet. Kerst brengt licht en na de kerstdagen gaan de dagen alweer lengen. Iedereen een hele fijne Kerst en Jaarwisseling toegewenst. Hoewel het voor sommigen onder ons een Kerst met weemoed en verdriet kan zijn. 

Nieuwjaar is ook een tijd voor goede voornemens. Daarom, blijf lid en misschien kunt u nog mensen interesseren om lid te worden.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in februari 2014.

Uw bestuur  

Afgelasten excursie 20 april (Liesbeth Verhoeven)

Het bestuur heeft half april moeten besluiten deze excursie niet door te laten gaan door het geringe aantal aanmeldingen, nl. 7 naast 4 bestuursleden.  Voorts heeft het bestuur een minimum aantal deelnemers aan excursies vastgesteld voor de toekomst. Dit aantal is 15, buiten het bestuur om. We hopen en gaan er van uit dat alle volgende excursies doorgang kunnen vinden.

Excursieprogramma 2013 (Wim Jansen - Liesbeth Verhoeven)

Voor de najaarsexcursie ontvangt u binnenkort de uitnodiging.  Deze gaat op zaterdag 28 september naar “ De Bisschopsmolen” te Etten-Leur, de “Heimolen” in Rucphen, de “Molen van Aerden” te Nispen en als toetje naar Essen-wildert over de grens met België. Vertrek met de bus van “Croy’s restaurant Boerderij De Pettelaar” naar de eerstgenoemde molen om 9.00 uur.  Na bezichtiging van de 3 west Brabantse  molens rijden we naar de laatste molen de Bakkersmolen. Daar is veel te zien voor iedereen, maar zeker voor diegenen, die niet zo goed meer in een molen omhoog kunnen.  Om ca. 16.30 uur vertrekken we van de laatst genoemde molen naar ‘s-Hertogenbosch. U kunt zich aanmelden uitsluitend bij Wim Jansen 
(e-mail: jansen92@kpnplanet.nl of 
telnr: 073-511.34.63). Kosten zijn € 20 voor leden en € 30 voor introducés. 

Stichting Herbouw Bossche Molens (René Vogels).

In onze vorige Nieuwsbrief gaf ik u informatie over de laatste ontwikkelingen omtrent de herbouw van een (of twee) rosmolens en de windmolen op het Bastion Deuteren. 

Daarna heeft zich, op z’n zachtst gezegd, iets vervelends voorgedaan, wat mij heeft doen besluiten mijn taak als penningmeester van de Stichting HBM neer te leggen en het bestuur te verlaten. Het was geen emotionele beslissing, maar een weloverwogen besluit. Ik heb ruimte geboden om het ontstane conflict op te lossen, maar hierop werd niet ingegaan. Dan houdt het voor mij op en stop ik mijn vrijwilligerswerk en gaat de daarbij behorende tijd en energie naar andere zaken…

Een vervelend besluit juist nu er weer “schot” zat in onze plannen, maar als geboren Tilburger heb ik een lijfspeuk:  “Een kruik gaat zolang te water tot hij barst”… 

Dat betekent - op dit moment - dat de verbinding vanuit onze vereniging (in ieder geval voorlopig)  is gestopt.

Wellicht doet de Stichting HBM opnieuw een beroep op onze verenging…

Vernieuwde website (Liesbeth Verhoeven) 

Inmiddels  is de vernieuwde website weer “in de lucht”. Kijk dus maar even op: www.bosschemolens.nl 

Petra Cornelisse (webmaster) heeft veel werk verricht. De rubrieken Nieuwsbrieven (doorgenummerd nu), Excursies en Fotoboek zijn makkelijker te doorzoeken Zij is nog bezig met de uitbreiding van het fotoboek.  In de nieuwe rubriek ‘Molenzaken te koop’  worden de resterende molenboeken  aangeboden. Petra werkt deze lijst minimaal 1x  per kwartaal bij. 

Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)

Het vergroten van het draagvlak voor de herbouw van een of meer molens in ons prachtige ’s-Hertogenbosch blijft een belangrijke zaak. Regelmatig melden zich nieuwe leden aan, soms ontvallen leden ons. De stand is 115 leden en 1 erelid.

We blijven op weg naar de 125. Beste lezer van deze nieuwsbrief, u bent daarvoor een onmisbare schakel tussen de vereniging en nieuwe leden. Brochures over de vereniging zijn bij het bestuur op te vragen of wijs de eventuele belangstellende(-n) op onze website: www.bosschemolens.nl.  Daar staat ook vermeld hoe men zich kan aanmelden.

Op de maquette van het Heetmanplein in het infocentrum bij de Wilhelminabrug heeft enige tijd een molenmaquette gestaan. Deze wordt binnenkort opnieuw geplaatst na iets lager te zijn  gemaakt. Op monumentendag is het centrum zeker open. Ga dan eens kijken.

Vakantie en molens (tekst en foto’s Liesbeth Verhoeven)

Mocht u ooit ergens een of meerdere molens bezocht hebben die de moeite waard zijn om te gaan bezoeken als men er in de buurt is, schroom niet om een stukje daarover te schrijven met of zonder foto’s. Het maakt niet uit of het een molen in het buitenland of in eigen land is.  Misschien een molen uit uw vroegere woonplaats uit uw jeugd of uit uw arbeidstijd voor u weer in (de buurt van ) ’s-Hertogenbosch ging wonen.  Het is leuk om anderen over deze molens iets te vertellen.

Tijdens een bezoek aan een pas verhuisde vriendin zijn we naar de molen van haar grootouders van moeder’s kant gegaan.  Deze molen “de Luctor et Emergo” bevindt zich in de Kapelstraat nr. 31 in Rijkevoort, gemeente Boxmeer. Deze molen is gebouwd door de fam. Verbruggen in 1901. Het is een stellingmolen met ooit 3 koppels maalstenen (elk voor een andere graansoort), nu nog 1 koppel. De molen is op dinsdagmiddag en zaterdag- of zondagmorgen open. 

Stukje geschiedenis: In 1900 vroeg Hermanus Verbruggen, een telg uit de molenaarsfamilie Verbruggen uit Sint-Hubert, toestemming om in Rijkevoort aan de Brink een motormaalderij op te richten. Deze werd uitgerust met twee koppels maalstenen en een houtzagerij. In het volgende jaar bouwde Hermanus achter de maalderij een ronde stenen stellingkorenmolen met drie koppels maalstenen. Bij de bouw maakte hij gebruik van onderdelen van waarschijnlijk een houtzaagmolen uit de omgeving van Rotterdam. Van deze hergebruikte molen is nu nog veel in de molen terug te vinden. 

Waarschijnlijk in de twintiger jaren zijn de schilderingen aangebracht op de het gaande werk op de steenzolder. De symboliek van de grote Brabantse vlag op de koningsspil en de kleine Nederlandse vlag op de steenspil kan alleen in Brabant zijn aangebracht. Buiten deze schilderingen is de koningsspil echter al een toonbeeld van vakmanschap. Met zijn vele overgangen van vierkant naar rond of naar achtkantig toont hij het kapitaal wat mocht worden uitgegeven bij de bouw van deze molen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de rivier de Maas de gehele winter van '44-'45 een frontrivier. In de buurt van Rijkevoort stond Britse artillerie opgesteld. Vele militairen van de Royal Artillery hebben hun namen, hun woonplaats en een kerstwens geschreven in de blokjes van de Brabantse vlag op de koningsspil.
In de oorlog werd de molen uitgerust met Van Bussel-stroomlijnneuzen. Na de oorlog veranderde er veel. In de vijftiger jaren werd het maalderijgebouw afgebroken en vervangen door een grotere tussen de molen en het molenaarshuis uit 1912. Ook werden twee steenkoppels verwijderd om meer ruimte te krijgen in de molen. De plaats van de twee verwijderde koppels is nog steeds terug te vinden. Men komt de molen binnen via de invaart, hierboven zitten nog 5 zolders namelijk, de graanzolder, de maalzolder, de steenzolder, de luizolder en de kapzolder. De nokhoogte van de molen is 20,45m, met bovenop een bazuinengeltje als windvaantje. In 1972 vond er een restauratie plaats, uitgevoerd door molenmaker Huub Beijk uit Afferden. Het betrof hier vooral de buitenzijde, zodat het interieur nu nog bijna onaangetast is. Wel verdwenen de stroomlijnneuzen en werd een oude potroede vervangen. De molen is nu dan ook met drie type roeden uitgerust. Een Derckx-roede, een Pot-roede en een Fransen-roede als lange spruit. De roeden hebben een lengte van circa 24,25 meter en zijn voorzien van het oudhollands hekwerk. De molen draaide na deze restauratie slechts af en toe. Begin tachtiger jaren heeft men geprobeerd met de molen elektriciteit op te wekken. Oud-molenaar Marcel Verbruggen overleed in 1983. Een maand voor zijn overlijden slaagde men er in om een straalkacheltje en een paar lampjes op de windkracht van de molen te laten branden. Zijn vrouw verkocht de molen in 1987 aan de gemeente Wanroij. Sinds ’83 zijn er vrijwilligers op de molen werkzaam. In 1989 werd de molen weer gerestaureerd. De toenmalige gemeente Wanroij, die de molen in 1986 kocht van de weduwe van oud-molenaar Marcel Verbruggen, liet hem restaureren door molenmaker Harry Beijk uit Afferden. 

In 1908 bouwde Jan Verbruggen ten noordwesten van de molen een molenaarshuis. In 1912 bouwde zijn halfbroer Willem, die inmiddels de molen had overgenomen een molenaarshuis op het oosten in Jugendstil-stijl. In 1914 bouwde de familie Verbruggen ten zuidwesten van de molen, aan de overzijde van de Brink, een nieuw gedeelte aan de bakkerij annex café en winkel in dezelfde stijl als het molenaarshuis uit 1912. Deze drie gebouwen zijn nog steeds aanwezig en de bakkerij/winkel/café is nog steeds in eigendom van de familie. Het gebouw is inwendig nog geheel in zestigerjaren-stijl. Het Molenhuys, Kapelstraat 35 staat ook op de monumentenlijst. De Brasserie daarin wordt gerund door een echtpaar afkomstig uit Vught en ’s-Hertogenbosch. Het is met respect voor de geschiedenis gerestaureerd en ingericht door deze eigenaar. Men kan er heerlijk eten en in de zomer op een sfeervol terras aan de voet van de molen iets gebruiken. De eigenaar is dit jaar gestart met de opleiding tot vrijwillig molenaar.          
(Gegevens via de kleindochter van Willem en de eigenaar van de brasserie)

Tot slot

De vakantieperiode is al half voorbij. We hopen dat diegenen die al weer terug zijn een fijne vakantie hebben gehad; diegenen die nog gaan wensen wij veel plezier en mooie dagen toe. Misschien kunt u nog mensen interesseren om lid te worden.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in november 2013. 

 
Uw bestuur  

Verslag jaarafsluiting (Tekst Liesbeth Verhoeven, foto Wilma Verhoeven)

Afgelopen jaar 2012 hebben we zowel een jaaropening als jaarafsluiting gehad. Dit als gevolg van hoe de decemberfeestdagen t.o.v. de laatste zondag van het jaar vielen. Op zondag 30 december kwamen wij bij de molen bijeen om onder het genot van Glühwein, worstenbroodjes en drinken voor de kinderen na te praten over het voorbije jaar en elkaar alvast een goede overgang naar 2013 te wensen. Bij deze bijeenkomst waren tussen de 50-60 leden en buurtgenoten van de molen. Velen namen de gelegenheid te baat om zich nog eens rond te laten leiden door onze molenaars Piet, Frans en René.  Deze middag leverde ook nog een flink aantal leden en 2 donateurs op. De molen stond weer in volle feesttooi.

Ook nu stond er weer een artikeltje over in “De Rosbode” van de hand van Rob Hoogeboom.

Kort Verslag Algemene ledenvergadering (ALV)     (Liesbeth Verhoeven)

In de vertrouwde omgeving van de Stallen van café De Smidse is op 23 februari de ALV gehouden. Er waren 19 leden aanwezig; 36 leden hadden zich afgemeld. Het verslag van de ALV 2012 en het jaarverslag 2012 zijn goedgekeurd; het financiële verslag 2012 is door de kascommissie in orde bevonden; Het bestuur is décharge verleend voor het gevoerde beleid; de begroting voor 2013 is goedgekeurd. In de kascommissie is Bert van de Wijgert afgetreden met dank voor zijn inzet daarin gedurende 2 jaar. De kascommissie bestaat uit Wim van der Heijden en Dorry Derhaag – Doomernik; Bob Radsma is toegetreden als reservelid. De contributie blijft ongewijzigd. Piet Lemmens en Wim Jansen zijn herkozen in hun huidige functie in het bestuur.

Na een korte pauze om 15.00 uur werd vertoond  de DVD “De Windmolen”. Doordat het geluid hierbij helaas niet hard genoeg kon worden weergegeven als gevolg van de instelling van de afspeelapparatuur, gaf René Vogels toelichting. Om 16.00 uur ging ieder zijns / haars weegs.

Stichting Herbouw Bossche Molens (René Vogels).

Het onderzoek voor de windmolen, door 4 studenten van de Avans Hogeschool, is begin oktober vorig jaar gestart. Leden van de Molenwerkgroep van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch en van onze Vereniging hebben de begeleiding gedaan. Voor de 4e jaars studenten was het een minoronderzoek in het kader van hun afstudeerjaar. Het zou eind december/begin januari klaar moeten zijn.

Er werd door de studenten een ‘Plan van Aanpak’ opgesteld, waarin de grenzen van het onderzoek werden bepaald en waarin ook werd besloten het onderzoek uit twee delen te laten bestaan.

In het eerste deel zouden de 12 locaties aangedragen door de gemeente en 5 locaties aangedragen door de Stichting HBM worden onderzocht en beoordeeld aan de hand van een 23-tal criteria. Hierbij moet gedacht worden aan: bereikbaarheid (te voet/auto/openbaar vervoer); historische locatie; aanwezigheid van scholen; vandalisme gevoeligheid; biotoop; etc.

De locaties scoorden voor al deze items punten op een 5-puntsschaal. Tenslotte zou het mogelijk zijn om een rangorde op te stellen en zou uit deze lijst de “top-3” gekozen kunnen worden.

Deze drie locaties zouden in het tweede deel van het onderzoek nog dieper/verregaander onderzocht worden op vergunningen, bouwkosten, slagschaduw e.d.

Hieruit zou een Eindadvies gedestilleerd kunnen worden en zouden ook een aantal aanbevelingen gedaan worden.

De locatie op het Heetmanplein kwam als “winnaar” uit de bus.

De studenten hebben op maandag 4 februari jl. hun onderzoek gepresenteerd aan alle fracties van de Gemeenteraad en de wethouders Van Olden en Schouten.

De studenten hebben ook een aantal adviezen voor een vervolgonderzoek gegeven.

Er is ook een gesprek geweest met het kernteam van Stichting De Groene Vesting over de ver gevorderde plannen voor het oprichten van een (educatieve) rosmolen in het gebied tussen de RWZI (Treurenburg) en de Keerdijk van de Dieze, ter hoogte van kasteel Meerwijk. De Groene Vesting is bezig met het ontwikkelen van fietsroutes langs de Linie van 1629. De rosmolen is een leuke attractie op deze route.

RWZI gaat 2014 beginnen met een uitbreiding van haar complex in westelijke richting. Van de projectleider Antoine van Geffen hebben we het advies gekregen om te zorgen dat we klaar zijn om tegelijkertijd mee te doen. Wellicht kunnen bepaalde werkzaamheden gezamenlijk worden uitgevoerd. Dat zou de kosten voor ons aanmerkelijk kunnen drukken.

De Stichting HBM gaat dit jaar beginnen met het instellen van een projectgroep die de bouw gaat voorbereiden. Hierbij moet gedacht worden aan; bestek en tekeningen; gesprekken met de projectleider van RWZI; onderzoek naar mogelijke materialen; benaderen van molenmakers; etc.

De Stichting HBM zal hiervoor een beroep doen op onze vereniging en haar leden. We hebben door de bouw van het Kollergang-monumentje laten zien waartoe wij in staat zijn!!

Contributie (Piet Lemmens)

Van de 116 leden hebben er nu 100, o.a. via automatische incasso, betaald. Aan de leden, die niet automatisch laten incasseren en nog niet betaald hebben, het verzoek om zo spoedig mogelijk uw contributie te voldoen op bankrekening RABO BANK nr. 1087.63.102.  Misschien wilt u heroverwegen om alsnog via automatische incasso te gaan betalen? De penningmeester of secretaris zendt u met plezier opnieuw een machtigingsformulier als u het hen laat weten. Alvast bedankt.

Vernieuwde website (René Vogels)

Tijdens onze laatste excursie naar de drie industriemolens in Overijssel beloofde een van onze deelnemende leden, Petra Cornelisse, voor onze website te gaan zorgen. Zij gaat mijn taak als webmaster overnemen.

Inmiddels heeft het bestuur de registratie van de domeinnaam ondergebracht bij een (nog) goedkopere provider. Petra heeft de afgelopen maanden erg veel werk gestoken in het opnieuw ordenen en verbeteren van de opzet en inhoud van de diverse items van de website. Met name de Nieuwsbrieven, Fotoboek en Excursies zijn sterk verbeterd. Er is ook een nieuwe rubriek ‘Molenzaken te koop’ toegevoegd, waaronder nu ook de resterende molenboeken worden aangeboden. Verder zijn er enkele kleine zaken verbeterd.

Misschien is bij het verschijnen van deze Nieuwsbrief de vernieuwde website al weer “in de lucht”. Kijk dus maar even op: www.bosschemolens.nl

Ledenwerving (Liesbeth Verhoeven)

Zoals al meerdere malen aan u gezegd blijft het vergroten van het draagvlak voor de herbouw van een of meer molens in ons prachtige ’s-Hertogenbosch een belangrijke zaak. Regelmatig melden zich nieuwe leden aan, soms ontvallen leden ons. De stand is 117 leden en 1 erelid.

We blijven op weg naar de 125. Met uw steun, beste lezer van deze nieuwsbrief, als de onmisbare schakel tussen de vereniging en nieuwe leden, moet dat gaan lukken. Brochures over de vereniging zijn bij het bestuur op te vragen. U kunt daarmee mensen interesseren lid te worden. Immers, voor meer draagvlak is het belangrijk dat vele inwoners, maar ook andere sympathisanten, zich bij ons aansluiten. Wijs de eventuele belangstellende(-n) ook op onze website: www.bosschemolens.nl

Excursieprogramma 2013 (Wim Jansen)

Voor de voorjaarsexcursie hebt u inmiddels de uitnodiging ontvangen. Deze gaat op zaterdag 20 april naar “De Grenswachter” te Luyckgestel en de Standaardmolen te Bergeijk. Vertrek met eigen vervoer van “Croy’s restaurant Boerderij De Pettelaar” naar de eerstgenoemde molen om 13.00 uur.  Na bezichtiging van de molen rijden we om 15.00 uur naar Bergeijk. Om ca. 16.30 uur vertrekken we van de laatst genoemde molen naar ‘s-Hertogenbosch. U kunt zich aanmelden uitsluitend bij Wim Jansen (e-mail: jansen92@kpnplanet.nl of telnr: 073-511.34.63).

De najaarsexcursie zal plaatsvinden op zaterdag 28 september. Wederom gaan we met een bus. Doel is de Bakkersmolen in Essen-wildert, België; aangevuld op weg erheen met West-Brabantse molens (De Hoop Roosendaal; de Arend in Wouw). T.z.t. ontvangt u daarvoor de uitnodiging.

Vakantie en molens (tekst en foto’s Liesbeth Verhoeven)

Deze keer heb ik geen bijdrage ontvangen. Misschien dat u toch ooit ergens een of meerdere molens bezocht hebt die de moeite waard zijn om te gaan bezoeken als men er in de buurt is. Dat kan in het buitenland zijn maar ook in eigen land. Een molen waar u vroeger bij in de buurt of naast gewoond hebt in uw jeugd of voor dat u weer in (de buurt van ) ’s-Hertogenbosch ging wonen. 

Tijdens een excursie van de heemkundevereniging de Boschboom is de koffiestop gemaakt in de molen van Kalkar ( op weg naar Xanten). Het is een historische molen die aan de Leybach ligt. De molen werd in 1770 gebouwd met de stenen van de bouwvallig geworden Hanselaerer Tor. De plaatselijke leerlooier Guerin had aangeboden de oostelijke stadspoort door een brug te vervangen; van het restmateriaal bouwde hij een schorsmolen. Het werd een hoge bakstenen molen van acht etages om boven de daken van de stad toch de wind te kunnen vangen. Met zijn zevenentwintig meter hoogte wordt de molen beschouwd als de hoogste windmolen in de Nederrijnregio. Beneden is de omvang vijfendertig meter en zijn de muren ongeveer één meter dik. De galerij bevindt zich ter hoogte van de vijfde verdieping op ongeveer dertien meter hoogte. In de draaibare kap bevindt zich de as van de wieken. De doorsnee van het wiekenkruis is vijfentwintig meter. Aanvankelijk werd de molen gebruikt om eikenbast te malen voor de leerlooierij. De bouwer Guerin, die van Franse afstamming was, vluchtte in de Franse tijd naar Frankfurt en de molen werd in 1880 overgenomen door Gerhard van der Grinden, waarna zij door verschillende molenaars gebruikt werd voor het malen van graan. In de 19e eeuw werden er een schuur bijgebouwd en een molenaarswoning. Deze werd rond 1910 door de laatste molenaar Heinrich Rötten vervangen door een neogotisch woonhuis van twee verdiepingen.

Bij de meest recente restauratie (1994 – 1996) werd nagestreefd de authentieke technische staat van rond het einde van de 18e eeuw te herstellen. Molen, schuur en woonhuis vormen sinds 1985 een beschermd stadsgezicht (monumentenlijst). 

Na restauratie werd de molen overgedragen aan de vereniging “Verein Kalkarer Mühle am Hanselaerer Tor e.V.”, waar ook negen “Gilden en Brüderschaften” lid van zijn. De vereniging streeft er onder meer naar de kennis over oude ambachten zoals molenaar, bierbrouwer en bakker levend te houden en heeft daartoe een tentoonstelling ingericht op de bovenverdiepingen van de molen. Daar zijn ook etages met informatie over de Gilde-verenigingen.  De molen is regelmatig in gebruik en is (op zaterdagmiddag) opengesteld voor bezoekers. Er wordt graan gemalen en het meel wordt tot brood gebakken in steenovens van de naastgelegen bakkerij uit 1996. Op de begane grond van molen en graanschuur is een café gevestigd. Er is ook een kleine bierbrouwerij.  De Kalkarer Mühle is een markant silhouet in het historische centrum van Kalkar en een trefpunt voor toeristen.

Info uit folder en van Wikipedia.

Tot slot

Het zou geweldig zijn als u uw uiterste best zou willen doen om weer een of meer leden te werven voor onze vereniging. Op deze wijze wordt het draagvlak voor de terugkeer van een of meer windmolens in ‘s-Hertogenbosch steeds groter. Doe uw best.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in juli / augustus 2013.

Uw bestuur

Verslag Excursie (tekst en foto bijlage Petra Cornelisse)  

Het was prachtig weer op de 22ste van september. Het zonnetje scheen en er stond een aardig briesje die de wieken zou laten draaien. De eerste stop was bij oliemolen de Passiebloem, gebouwd in 17761.

Ooit maakte deze molen deel uit van een cluster aan molens. Allen aan de oostkant van Zwolle gevestigd, om met de hulp van wind, olie en koeken te slaan uit lijnzaad2. In 1896, precies 120 jaar na de bouw, werd de molen gehuurd voor 460 gulden per jaar door firma Reinders & Co3. De firma bezat reeds sinds 1877 een stoomolie fabriek, de Aloë. Deze stond aan de overzijde van de Nieuwe Vecht, op een steenworp afstand4. Tot 1920 heeft de Passiebloem nog productie gedraaid voor de firma. Daarna kwam de molen voor lange tijd stil te staan. Zelfs een opknapbeurt in 1937, uitgevoerd als werkgelegenheidsproject, kon het tij niet keren. In 1967 volgde er een nieuwe restauratie. Maar het ging slecht met de firma toen de massaproductie van olie een vlucht nam. Ook de overname door het zo mooi genoemde Golden Wonder Holland b.v. in 1970 kon de raffinaderij niet redden.  In 1989 werd het faillissement  aangevraagd3.

Daarna draaide de molen alleen nog maar voor de prins. Totdat in oktober 1998 de molen weer productie ging draaien met hulp van vrijwillige molenaars. Op dit moment zijn er 9 molenaars actief die elke 1ste en 3de zaterdag van de maand productie draaien. Op woensdag  worden er leerling molenaars opgeleid. De donderdagavonden zijn bestemd voor herstelwerkzaamheden. Dan kan je leerlingen en molenaars op de wentelas zien zitten, om de kammen te wassen. Luchtsnuivers, zoals ze hier zeggen, kunnen daardoor weer regelmatig genieten van de heerlijke geuren die met het procedé gepaard gaan.

De oude tijd herleefde toen de molenaar voor ons aan de slag ging. Uit jute zakken werd het lijnzaad vuistdik op de kollergang gestrooid. Twee kantstenen, elk met een doorsnede van 1,5 meter , maken de gang rond de steenspil1. Zodoende wordt het lijnzaad tot voorslagmeel gewreven.

Met een handveger veegt de molenaar (die eigenlijk juister kan worden aangeduid als olieslager) het zaad richting de voorslagmeelbak5.

Het meel wordt in deze molen in een vuisterpan verwarmd (bijzonder omdat dit de nog maar weinig voorkomende voorloper is van de vuisterring - een metalen ring die op de gietijzeren plaat van de vuister ligt). De molenaar trekt aan een touw, waardoor gemakkelijk een roerijzer naar beneden komt. Het verlagen van de roerijzer zorgt ervoor dat het bijbehorende kroonwiel in het varkenswiel van de wentelas grijpt5. Rustig draait het roermes rond in de pan en voorkomt dat het meel aanbrand. Met een deskundige blik wordt er in de gaten gehouden dat het meel tot 39 graden wordt opgewarmd.

Immers, aangebrand meel zorgt voor een donkere olie die slechts als lampenolie dienst kan doen. Maar meel dat bij een te lage temperatuur wordt verwarmd, zal minder olie opleveren. Onze olieslager stelt vakkundig vast wanneer het meel de juiste temperatuur heeft. Vaardig trekt hij de pan naar zich toe totdat deze tegen een nok nabij de buulkaren ligt. Met één beweging stort hij het warme meel in twee karen (ofwel trechters) waar zogenoemde bulen onder hangen. Deze bulen of zakken werden vroeger gemaakt van paardenhaar. De uiteinden worden omgeslagen, ofwel er wordt letterlijk ‘tegen de haren ingestreken’. De bulen worden snel tussen planken gelegd en in de perskamers gestoken om afkoeling zoveel mogelijk te voorkomen.  Vervolgens wordt met een touw de slaghei in werking gesteld. De nokken op de wentelas tillen de hei omhoog. Op het hoogste punt wordt deze losgelaten, waardoor de hei met een dreun op de wig valt. De wig drukt de zakken plat. Na de eerste ferme klappen zit de wig al aardig vast en gaat de slaghei ietwat dansen, zoals de olieslager ons verteld.  Wanneer het tijd is om de bulen uit de perskamers te halen, wordt de slaghei geschort (uit het werk gezet).

De molenaar zet vervolgens de loshei in het werk. De loshei slaat enkele malen op de losbeitel, waardoor de wig losschiet en de bulen eruit kunnen worden gehaald. De olieslager stelt op een strooptafel de buul ‘aan de kaak’, wat niet anders wil zeggen dan dat hij de voorslagkoek uit de zak haalt. In vroegere tijden zou de voorslag olie in de voorslag kelder zijn gegoten. Een diepe put omlijnt met geglazuurde tegels. De olie werd minimaal 7 dagen in de kelder bewaard, zodat het bezinksel naar beneden kon zakken. Later werd er met een handpomp de olie uit de kelder in grote vaten gepompt. Via de Nieuwe Vecht werden de tonnetjes olie naar heinde en verre vervoerd.

In de Passiebloem wordt de gouden olie in twee kwaliteiten geslagen, de voorslag olie en de naslag olie. Uniek aan deze molen is dat de voorslag en naslag fysiek apart maar wel synchroon van elkaar kunnen lopen. De voorslagkoek kan immers opnieuw worden fijn gestampt. Net langs de perskamers bevinden zich de stamperpotten, waarin dit fijnstampen gebeurt. De binnenvallende lichtstralen tonen het fijne stof dat vrijkomt als de stampers op de koek inslaan. Ditmaal wordt het naslagmeel genoemd. Het wordt gezeefd en in een naslag vuister verwarmd. De tweede maal verhitten gebeurt op een hogere temperatuur, zodat er meer olie kan vrijkomen. Dit luistert nauw, waardoor het vroeger alleen gedaan mocht worden door de meester knecht. Het verwarmde naslagmeel wordt in kleinere bulen gedaan om er nog meer rendement uit te krijgen. Na precies 49 slagen klinkt er een luide bel, die gekoppeld is aan een tandrad wat het aantal slagen bijhoudt. Dit is het ultieme aantal slagen waardoor er zoveel mogelijk naslag olie wordt verkregen.

De koek is het restmateriaal. Doordat deze zeer vezelrijk is, is het prima voer voor vee. Overigens wordt niet alle voorslagkoek opnieuw bewerkt bij de naslag. Voorslagkoek bevat meer olie (30% olie per koek). Hierdoor is het goed voedsel voor werkpaarden die hun energie niet alleen uit de vezels halen, maar ook uit de achtergebleven olie.

Door de opzet met apart een voorslag en naslag traject, kon de molen 24 uur, 7 dagen in de week ingezet worden (mits er voldoende wind en grondstoffen aanwezig waren). Hierdoor konden er in vroegere tijden maarliefst 5 gezinnen door onderhouden worden.

Overigens was speculatie met olie de molenaren niet vreemd. Als de olie geen cent waard was, dan werd deze niet verkocht, totdat de vraag zo hoog was dat deze de prijzen weer deed stijgen. Vandaar dat de oliekelders voldoende opslag capaciteit moesten hebben, om zo nodig een tijdlang te kunnen bufferen.

Uiteraard namen we allen ook een kijkje onder de motorkap (of in dit geval rietenkap). Een prachtig Amerikaans eiken wentelas bestaande uit één ooit gigantische boom, bevind zich op de eerste etage. Hier zien we hoe de wentelas met zijn spaken de heien opbeurt en ze weder laat vallen. Belangrijk is dat de molenaar goed in de gaten houdt wat de wentelsnelheid is. Draaien de wieken te hard, dan zal de hei al opgetild worden voordat deze volledig is neergevallen. Hierdoor wordt de zwaartekracht onvoldoende benut en worden de spaken zwaar belast. Uiteraard is het dan noodzaak om zo snel mogelijk te zwichten.

Een tweede trap leidde ons naar de stelling van 6.65 meter hoogte3. De Passiebloem is een buitenkruier met kruirad. Gemiddeld genomen vangen ze aldaar windkracht 4. Ongeveer om de 5 jaar werd het riet vervangen. Vooral nestelende kraaien waren de oorzaak van het veelvuldig opnieuw moeten bedekken. Een volgende trap leidt ons naar een verdieping waar we de steenwervel kunnen bewonderen. Een op één zijde scharnierende wervel die het gaande werk beneden (de kollergang) in gang kan zetten.

In het topje van de molen is als laatste onderdeel van de tour de bandvang te bezichtigen. De kap draait op Engels kruiwerk. De wieken zwaaien vaarwel als we ons terug naar de bus begeven. Een uurtje verder worden we immers in Rijsen verwacht op een pelmolen.

Pelmolen ‘Pelmolen ter Horst’ 1752

Statig rijst de hoge molen op uit het landschap. Bovenop een schuur steken de wieken met een gezwicht van 21,80 meter mooi af tegen de zwarte achtkantige romp6. Het ontstaan van de molen is in nevelen gehuld. Waarschijnlijk is de opdrachtgever de heer Jan ter Horst geweest. Meerdere malen was hij burgemeester van Rijssen. Wellicht hield hij zich in het stadsbestuur ook wel bezig met de gemeentemolens die de stad rijk was. Hoe dan ook, op zijn 52ste liet hij aan het water de Regge de Pelmolen bouwen7. Hiervoor werden vanuit heinde en verre onderdelen aangekocht. De bovenbouw heeft waarschijnlijk ooit als poldermolen dienst gedaan in het westen van ons land7. Dat zou wel verklaren waarom het een voor het oosten zo ongebruikelijke stutvang bezit. Vermoedelijk is de onderbouw afkomstig uit een klooster in Westfalen.6 Jan ter Horst koopt ook eiken in Wierden, die waarschijnlijk zijn verwerkt in de vloeren en de schaliën7.

Uniek aan deze molen is dat het de enige van ons land is die de combinatie olie- en pelmolen bezit (meestal wordt een pelmolen gecombineerd met korenmolen8). De combinatie heeft veel voorspoed meegebracht in zijn beginjaren. Mede dankzij de goede ligging aan het water als ook doorgaande wegen, werd het vroeger gezien als een van de belangrijkste molens in het Twentse landschap6. Maar aan het einde van de 19de eeuw, werd de concurrentie van de stoomfabrieken te sterk. De drukte van laden en lossen rondom de molen nam langzaam af. Het werd stil rondom de molen. Uiteindelijk kwamen de wieken in 1913 volledig tot stilstand6. Zelfs molendeskundigen die zich in 1930 het lot van de molen aantrokken, konden het tij niet keren. De molen was gedoemd om bijna 60 jaren af te takelen, voordat de restauratie begon7.

Maar vandaag de dag konden we weer genieten van een werkende molen. Het eerste procedé was ons reeds bekend van de Passiebloem. Ook hier werd olie geslagen. Een prima combinatie, want voor de olieproductie is slechts een windkracht 3 à 4 nodig, terwijl het pellen pas begint te lopen bij windkracht 7 à 8. De voornaamste grondstoffen hier zijn lijnzaad, raapzaad, pinda’s en walnoten.

Het lijnzaad wat hier gebruikt wordt komt voornamelijk uit Rusland en China. Ze bestellen vaak 1 ton lijnzaad, à 80 cent de kilo. Ze verkrijgen 7 tot 8 liter olie uit 25 kilo lijnzaad. Het lijnzaad is veruit het populairst vanwege zijn omega 3, 6 en 9 vetzuren. Dit wordt dan ook gebruikt om ons het proces te tonen. Het zaad wordt uitgespreid over de ligger waar de zware kantstenen overheen rollen. De binnen- en buitensteen zijn verschillend van grootte, waardoor ze “wringend” rondlopen7. Ingenieus wordt het zaad door twee strijkers gekeerd, waarbij het beurtelings onder de buitenste pletsteen en de binnenste kantsteen terecht komt. Een van de stenen draagt het jaartal 1864, tien jaar geleden is deze voor het laatst bijgeschaafd. Desalniettemin vertoond de kopse kant opnieuw slijtagesporen en is deze niet geheel meer vlak.

Na de eerste maling wordt het verkregen meel in schuifringen geschept om het op de vuister op te warmen6. Met een wipstok wordt het roerijzer gemakkelijk naar beneden gebracht. En al snel komen de heerlijke geuren van verwarmd lijnzaad vrij. De olieslager voert ook hier met gemak de handeling uit om het meel in de bulen te storten. Als de bulen tussen de staander en jager in het voorslagblok zijn geplaatst, komt de 18 meter hei  naar beneden wat uiteindelijk een kracht van 100 kg/cm2 veroorzaakt6. Zestig tot tachtig slagen zijn er nodig voor de eerste persing. Een 10 minuten rustperiode zorgt ervoor dat de laatste goede olie uit de bulen kan druppelen.

Bij 6 tot 8 uur draaien genereren ze zo’n 80 liter olie. Maar gemiddeld waait het te weinig om deze productie te halen en verkrijgen ze 40 liter olie per dag. Ook hier hebben ze meer dan genoeg opslagcapaciteit. Maarliefst 3 kelders kunnen elk zo’n 12.000 liter olie bevatten. Genoeg voor enige speculatie.

Maar wij verplaatsen onze aandacht echter al snel naar de tussenzolder waar de daadwerkelijke pelstenen liggen. Helaas is er te weinig windkracht om ons het proces te tonen. Minimaal 80 enden zijn nodig om goed te pellen. Toch kunnen we er ons een goede voorstelling van maken. De pelstenen liggen verzonken in de vloer. Dit wordt uit voorzorg gedaan omdat de pelstenen een bijzonder hoge rotatie snelheid hebben van gemiddeld 160 keer per minuut. De steen kan daardoor erg warm worden. De kans op een breuk bij een hoog toerental is dan ook groot. In tegenstelling tot een maalsteen die graan maalt met de vlakke kant van de steen, wordt gerst gepeld met de zijkant van de steen, die daar dan ook geribbeld zijn8. De graankorrel op een gewone maalsteen wordt aan plakjes gesneden. Dit is anders bij een pelsteen, die slechts de vliesjes van de korrel afhaalt.

De molenaar toont ons de houten trechters (karen) waarin het gerst wordt gestort (25 liter per pelbeurt).  Het gerst komt op de bovenste pelsteen, de loper, terecht en wordt door de draaiende steen tegen het pelblik aangeslingerd. Er is slechts 1,5 tot 2 cm ruimte tussen de loper en de ligger (de onderste pelsteen). Door ingenieuze uitsparingen (zoggaten) in de pelstenen, worden de gerstkorrels keer op keer tegen het pelblik aangeslingerd8. Een goede molenaar hoort aan de ‘zang’ die ontstaat bij de rotatie van de pelstenen, of het pelproces goed verloopt. De molenaar toont ons een stuk pelblik. Deze heeft spijkergaatjes waardoor er aan een zijde een soort rasp ontstaat. De rasp is in staat het harde vliesje van de gerstkorrel af te pellen. Er wordt slechts 1 tot 1.5 minuut gepelt, waarna de gerst van de voorloper (eerste koppel stenen) wordt overgebracht na de naloper (tweede koppel stenen). Hiermee wordt voorkomen dat de korrels te warm worden.

Na elke pelbeurt worden de gepelde korrels opgevangen via een aflaatschuif in een schootemmer. Drie tot vier maal wordt het proces herhaald, van voorloper naar naloper en weer terug naar voorloper. Totdat het gerst tot gort is geworden. 

Op een hogere  verdieping vinden we de luizolder, met het luiwerk. Hier staan ook enkele wanmolens,  waar de gort verder kan worden geschoond. Daar wordt de gort opgevangen in zakken, klaar voor de verkoop. Hier kunnen we ook de unieke koppeling bekijken van de koningsspil met het ravenwiel die de pelschijven aandrijft. Om te vermijden dat er bij het pellen ook de zware wentelas wordt aangedreven, kan de koningsspil direct onder het ravenwiel in tweeën worden gedeeld. Twee ramen boven elkaar omklemmen een dik blok hout die voor de koppeling zorgt. Hier is de bovenzijde van de onderste koningsspil dan ook aan de zijkant gelagerd.

Als laatste bijzonderheid klimmen we naar de kap om de stutvang te bewonderen. Deze bestaat uit maar 4 vangstukken (de buik of sleepstuk ontbreekt). Daarentegen zien we wel een stut, linksonder het bovenwiel. Deze kan agressiever remmen als een vlaamse vang, maar slijt wel sneller9. Ook zien we hier dat deze molen een gietijzeren as heeft gekregen in 1869, aldus de molenaar. Na ook nog het neutenkruiwerk te hebben bewonderd, keren we terug naar beneden.

Houtzaagmolen ´De Bolwerksmolen’ 1863

Bijna hadden we deze molen niet kunnen bezoeken. Niet zozeer omdat we uitliepen op ons bezoekschema – dat ging allemaal keurig volgens planning - maar omdat deze molen in 1960 genomineerd was om te slopen. De bijbehorende woningen en droogloodsen waren al platgegooid. Maar gelukkig heeft een actiegroep de sloop van de molen kunnen voorkomen. Dat de molen nog niet uit de gevarenzone was, bleek in 1995. Een overstroming leidde tot verzakking van de molen. Met 10 meter lange palen is de molen onderheid. De twee potroeden werden vervangen. Het kruirad werd vervangen door een lier. En het neutenkruiwerk werd vervangen door Engels kruiwerk. De laatste opknapbeurt was recent. Begin dit jaar werd de sleephelling vernieuwd.

Nabij hebben ze een watertje, een afleiding van de IJsel, waar de boomstammen langdurig ondergedompeld liggen. Ze zagen over het algemeen nat hout, want dat zaagt beter en verminderd de spanning omdat het hout wat elastischer is. Ook is het beter voor het hout zelf, want schimmels, insecten, eiwitten en sappen zijn er reeds uitgespoeld. Hoe lang het hout in het water ligt verschilt nog wel eens. Soms maar een half jaar, soms wel 10 jaar. Iepenhout ligt bijvoorbeeld vaak 6 jaar in het water voordat het gezaagd wordt. In de loop der jaren hebben ze een behoorlijke collectie opgebouwd; naast iepen hebben ze ook essen, beuken, eiken, esdoorn, kersen, dennen en larikshout.

Vanaf de sleephelling hebben we hier allemaal mooi zicht op. Toch begeven we ons al snel naar de zaagschuur, waar het zaagproces getoond wordt. Helaas hebben ze wel wat last van de bomen in de omgeving, waardoor ze maar 6 maal in het jaar op de wind kunnen draaien. Ze hebben minimaal windkracht 3 tot 4 nodig om goed te kunnen zagen. Vandaar dat ze niet anders kunnen dan onder een luid ronkende motor de werking te laten zien.

De stam ligt al klaar op de zogenoemde slede, zodat deze wat hoger komt te liggen en door de zagen heen getrokken kan worden. Krammen, ofwel haken aan ijzeren roeden worden door de molenaar in de stam geslagen met enkele ferme tikken van een hamer. Hierdoor kan de stam niet onbedoeld gaan rollen. Daarnaast worden er ook hangbalken geplaatst die voorkomen dat de stam niet naar boven komt tijdens het zagen. De acht zaagbladen hellen iets naar voren zodat hij met de omhoog gaande beweging vrijkomt van de stam. Met een snelheid van 1,5 meter in het uur, wordt de slede door een zogenoemd krabbelwerk naar voren getrokken. Als het zaagraam omhoog komt trekt de krabbelaar het krabbelwiel een tandje naar voren12. Daarmee is er tijd zat om af en toe de krammen en hangbalken te verzetten, zodat deze niet onbedoeld meegezaagd worden. Toch is het altijd spannend of het zagen helemaal goed gaat.  Met de gevechten van WOII heeft menig boom in en om Deventer, kogels en granaatscherven in zijn stam gekregen. Materiaal wat een zaag compleet aan duigen kan helpen.

 Na het zaagproces, worden de planken gedroogd in de droogschuur. Eiken duurt het langst voordat het goed is opgedroogd, per jaar 1 cm. De meeste timmermannen hier willen droog hout. Echter, de Duitsers blijken liever te werken met nat hout.

Het is wonderlijk te bedenken dat het zwakste onderdeel van iedere zaagmolen, ook het onderdeel is dat überhaupt de molen tot zagen kan brengen. De krukas. Een vernuftig ontwikkelde as, die de roterende beweging om kan zetten naar een heen en weer gaande beweging. Cornelis Corneliszoon, heeft het octrooi hiervan op zijn naam staan sinds 1593. Dit geldt niet voor deze molen, maar vele houtzaagmolens uit de 17de eeuw hebben bijgedragen aan het succes van de VOC en WIC13. Toch zal de Bolwerksmolen in zijn beginjaren goed dienst hebben gedaan om Deventer van allerhande bouwmateriaal te voorzien.

De krukas van de Bolwerksmolen heeft drie zogenoemde krukken, die 120 graden ten opzichte van elkaar staan. De zaagarmen die hieraan vast zitten trekken daarbij de zagen op en neer. Als de molen in werking wordt gesteld zullen dan ook altijd alle drie de zaagramen in beweging worden gebracht.

Als laatste lopen we de trappen op naar boven. De stelling ligt op 5,5 meter hoogte11. Daar zien we dat de molen een binnenroede met twee fokwieken bevat en een buitenroede met twee Oudhollandse wieken. Met het bewonderen van de wieken sluiten we onze dag af. Naar de bus toe lopend kijk ik nog even achterom, naar het voortleven van echt Hollands glorie, prachtig!

NB. In een aparte bijlage vindt u recente foto’s en de bronverwijzing.

Ledenwerving (René Vogels).

Meer draagvlak voor de herbouw van een of meer molens in ons prachtige

’s-Hertogenbosch blijft een belangrijke zaak. Regelmatig melden zich nieuwe leden aan, soms ontvallen leden ons. De stand is 114 leden en 1 erelid.

We blijven op weg naar de 125. Proberen leden te werven is voor ons, leden, een goed voornemen voor het komende jaar. Wij danken u alvast voor uw inzet. Hebt u nog brochures over de vereniging nodig,dan kunt u deze opvragen bij het bestuur. Wijs de eventuele belangstellende(-n) ook op onze website: www.bosschemolens.nl

Stichting Herbouw Bossche Molens (Liesbeth Verhoeven).

Het haalbaarheidsonderzoek voor de molen is gestart door 4 studenten van de Avans Hogeschool met begeleiding / ondersteuning  door leden van de Molenwerkgroep van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch en van onze Vereniging. In januari 2013 zal de eindrapportage klaar zijn. In de volgende nieuwsbrief komen we daarop terug.

Website (Liesbeth Verhoeven)

Tijdens de laatste excursie heeft een lid van ons, Petra Cornelisse, met René afgesproken om de website te updaten. D.w.z. zij gaat de website helemaal opnieuw opzetten. Ook de foto’s van de excursie zullen dan goed ingevoerd kunnen worden. In de volgende nieuwsbrief, als de website klaar is,  worden de aangebrachte veranderingen toegelicht.

Eind november 2012 telden we de 5051e hit (was 4775e in april 2012) op onze website www.bosschemolens.nl . Als u de site bezoekt vergeet dan het “Gastenboek” van de website niet.

Aankondiging Jaarafsluiting

U krijgt begin december de uitnodiging voor de jaarafsluiting.

Houdt u alvast zondagmiddag 30 december vrij. Wij zien u dan graag op / bij de  molen.


Aankondiging Algemene Ledenvergadering

Op 23 februari 2013, in de middag, zal de ALV weer plaatsvinden. De locatie en de aanvangstijd ontvangt U t.z.t. weer in de uitnodiging.

Tot slot

Het bestuur wil u allen prettige Kerstdagen met uw familie of vrienden toewensen. Tot ziens op de jaarafsluiting. Mocht u daarbij niet aanwezig kunnen zijn dan tevens een gezond en gelukkig 2013.

De volgende nieuwsbrief verschijnt waarschijnlijk in februari maart 2013.

Uw bestuur