Verslag excursie 7 juli 2017
(verslag Liesbeth Verhoeven)
Met 21 deelnemers rijdt de bus tot vóór het Nationaal Brandweermuseum, ondanks het Maritiem Festival dat juist deze dag in de vesting blijkt plaats te vinden. Hellevoetsluis werd in het begin van de 17e eeuw door de gunstige ligging aan het Haringvliet tot thuishaven van de Hollandse Oorlogsvloot.
(verslag Liesbeth Verhoeven)
Met 21 deelnemers rijdt de bus tot vóór het Nationaal Brandweermuseum, ondanks het Maritiem Festival dat juist deze dag in de vesting blijkt plaats te vinden. Hellevoetsluis werd in het begin van de 17e eeuw door de gunstige ligging aan het Haringvliet tot thuishaven van de Hollandse Oorlogsvloot.
Daardoor werd het plaatsje steeds meer versterkt tot vesting, smal en langgerekt. Het museum (rode stip op foto) is gevestigd in twee oude marine gebouwen uit 1786: het witte is het voormalige Groot Magazijn; het roodbruine bakstenen, waarin o.a. de ontvangstruimte is, is de voormalige Kuiperij, waar houten vaten werden gebouwd c.q. hersteld.
In het Nationaal Brandweermuseum is een grote verzameling brandbestrijdings-middelen te zien, primitieve middelen van ca. 1550 tot moderne hedendaagse.
Het is een unieke collectie die de geschiedenis van de brand- en rampenbestrijding in Nederland weergeeft, zie onderstaande foto’s. Het brandweermuseum is rond 1925 ontstaan door het samenvoegen van de collecties van de brandweren van Amsterdam, Utrecht, een aantal particuliere verzamelingen en spontane giften en schenkingen, onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Brandweervereniging (KNBV). Vanaf 1925 tot WO. II zat het in het Catharijneconvent in Utrecht; in de oorlog was het koper ed. verborgen. Daarna moest het op zoek naar een nieuwe plek en dat was hier, sinds 1965.
Na de koffie/ thee en gebak start de rondleiding op de bovenverdieping op het Jan van der Heijden plein.
Jan van der Heiden was schilder, tekenaar, etser en uitvinder in Amsterdam in 2e helft 17e eeuw. Hij ontwierp o.a. straatlantaarns (1669), die in diverse Nederlandse steden en zelfs in groten getale in Berlijn werden geplaatst; Voor het aansteken daarvan werden lantaarnopstekers aangesteld. Een nieuw beroep.
In het Nationaal Brandweermuseum is een grote verzameling brandbestrijdings-middelen te zien, primitieve middelen van ca. 1550 tot moderne hedendaagse.
Het is een unieke collectie die de geschiedenis van de brand- en rampenbestrijding in Nederland weergeeft, zie onderstaande foto’s. Het brandweermuseum is rond 1925 ontstaan door het samenvoegen van de collecties van de brandweren van Amsterdam, Utrecht, een aantal particuliere verzamelingen en spontane giften en schenkingen, onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Brandweervereniging (KNBV). Vanaf 1925 tot WO. II zat het in het Catharijneconvent in Utrecht; in de oorlog was het koper ed. verborgen. Daarna moest het op zoek naar een nieuwe plek en dat was hier, sinds 1965.
Na de koffie/ thee en gebak start de rondleiding op de bovenverdieping op het Jan van der Heijden plein.
Jan van der Heiden was schilder, tekenaar, etser en uitvinder in Amsterdam in 2e helft 17e eeuw. Hij ontwierp o.a. straatlantaarns (1669), die in diverse Nederlandse steden en zelfs in groten getale in Berlijn werden geplaatst; Voor het aansteken daarvan werden lantaarnopstekers aangesteld. Een nieuw beroep.
Hij verbeterde de brandweer(zuig)pomp (1672) en ontwierp de slangbrandspuit met leren slangen. Verkocht deze zelfs aan de tsaar van Rusland.
Hij voerde (1682) een nieuwe brandweerorganisatie in met brandspuiten in de 60 wijken, bediend door aangestelde gildebroeders en wijkvrijwilligers, die tweemaal per jaar móesten oefenen onder toezicht van de generaal-brandmeester – dat was hij zelf. Hij is dus erg belangrijk geweest voor de verbetering van de brandweer in Nederland en ver daarbuiten.
Onder: Kruiwagenspuit 1910. Leren emmer en handbrandspuit Paleis Soestdijk.
Hij voerde (1682) een nieuwe brandweerorganisatie in met brandspuiten in de 60 wijken, bediend door aangestelde gildebroeders en wijkvrijwilligers, die tweemaal per jaar móesten oefenen onder toezicht van de generaal-brandmeester – dat was hij zelf. Hij is dus erg belangrijk geweest voor de verbetering van de brandweer in Nederland en ver daarbuiten.
Onder: Kruiwagenspuit 1910. Leren emmer en handbrandspuit Paleis Soestdijk.
De laatste was van 1850 tot 1915 in gebruik aldaar.
Oude en moderne uitrustingsstukken. Hulpmiddelen zoals deze bamboe-linnen redbrancard. Op de begane grond: Oude en modernere wagens o.a. deze Stoombrandspuit De Maas uit 1864 en De Motorspuit Van der Ploeg uit 1913.
Het was een geslaagd onderdeel van deze excursie.
Verder gaat het met de bus naar de molen. Hoewel de drukte op straat nu enige vertraging opleverde.
Verder gaat het met de bus naar de molen. Hoewel de drukte op straat nu enige vertraging opleverde.
Het tweede doel is Korenmolen ‘De Hoop’ uit 1801. Op de plattegrond (blauwe stip). Het is niet de eerste molen van Hellevoetsluis. Dat was een houten standerdmolen, die van 1697 tot eind 18e eeuw op de plaats stond van het nog te bezoeken Droogdok. ‘De Hoop’ is een ronde stenen stellingmolen met twee maalstoelen. De ashoogte is 22,50 m, de vlucht 24,60m. De molen heeft verder een Oud Hollands wiekenkruis en een kruiwerk met 42 iepenhouten rollen. De stelling ligt 10 meter hoog; destijds reden de meelwagens onder het luiwerk om geladen of gelost te worden. Deze doorrit is bij de restauratie van 1962-63 in ere hersteld. De gemeente heeft in 1960 de molen gekocht. Sinds 1993 is de molenaarswoning op de begane grond en eerste verdieping weer bewoond. Op de tweede verdieping begint dus de rondleiding; daar is een bezoekerscentrum, open in juli – augustus of op afspraak, gerund door vrijwilligers.
Demo Graanmolen Reserve iepenhouten rollen
Daarboven liggen nog de meelzolder, steenzolder en de luizolder. Op de meelzolder staan diverse maquettes van onder delen. De molen is in het weekend open van de Molendag in mei tot en met weekend van Monumentendag.
Daarboven liggen nog de meelzolder, steenzolder en de luizolder. Op de meelzolder staan diverse maquettes van onder delen. De molen is in het weekend open van de Molendag in mei tot en met weekend van Monumentendag.
Zicht vanuit de molenkap over de haven op het Brandweermuseum
Tijd voor de lunch in restaurant Fortezza. Dit is het in 2001 herbouwde ‘oude’ pomphuis dat bij het droogdok hoorde. Er stonden stoompompen om het water uit het dok te pompen en het was tevens magazijn voor de proviand.
Na de lunch start het programma in het ernaast gelegen Jan Blanken-
droogdok. Op plattegrond (geel pijltje). Jan Blanken was een timmermanszoon, opgeleid tot waterbouwkundige in de sluis-, molen- en dijkwerken. Hij schopte het tot InspecteurGeneraal van de Waterstaat bij het Bataafse Staatsbewind. In 1796 werd zijn plan ter verbetering van Haaven en Groote Dok door de bouw van een dubbel stenen droogdok t.b.v. nieuwbouw en onderhoud/ reparatie van marineschepen, goedgekeurd. Het hele droogdok is gebouwd tussen 1802 en 1825 onder zijn leiding. Het dok is door zijn opbouw uniek in zijn soort. Voor het leegpompen van het Groote Dok – Vestinghaven (en later de beide dokken) gebruikte hij een stoommachine die uit Engeland naar hier gesmokkeld werd. Na het graven van het 157 meter lange en 32 meter brede gat werd een fundering aangelegd van vijfduizend houten palen (dennen) van twaalf meter lengte. Er zijn ca. vijf miljoen mopstenen in het droogdok verwerkt, gebakken in Herwijnen, in de steenfabriek van zijn schoonvader en met marineschepen naar Hellevoetsluis vervoerd. Het gebruikte hardsteen komt uit de Ardennen.
droogdok. Op plattegrond (geel pijltje). Jan Blanken was een timmermanszoon, opgeleid tot waterbouwkundige in de sluis-, molen- en dijkwerken. Hij schopte het tot InspecteurGeneraal van de Waterstaat bij het Bataafse Staatsbewind. In 1796 werd zijn plan ter verbetering van Haaven en Groote Dok door de bouw van een dubbel stenen droogdok t.b.v. nieuwbouw en onderhoud/ reparatie van marineschepen, goedgekeurd. Het hele droogdok is gebouwd tussen 1802 en 1825 onder zijn leiding. Het dok is door zijn opbouw uniek in zijn soort. Voor het leegpompen van het Groote Dok – Vestinghaven (en later de beide dokken) gebruikte hij een stoommachine die uit Engeland naar hier gesmokkeld werd. Na het graven van het 157 meter lange en 32 meter brede gat werd een fundering aangelegd van vijfduizend houten palen (dennen) van twaalf meter lengte. Er zijn ca. vijf miljoen mopstenen in het droogdok verwerkt, gebakken in Herwijnen, in de steenfabriek van zijn schoonvader en met marineschepen naar Hellevoetsluis vervoerd. Het gebruikte hardsteen komt uit de Ardennen.
Het droogdok bestaat uit twee gedeelten, gescheiden door sluisdeuren. Het voorste, diepste dok - Kieldok, gebouwd tussen 1802 en 1806, was voor kleine reparaties en voor onderhoudsbeurten, zoals het “knippen en scheren” – is de onderwaterkant van de boten schoonmaken. Vroeger moest men daar voor het schip “kielen” – op de zij trekken. Opvallend zijn de getrapte dokwanden, de z.g. banquetten, waarvan de onderste enigszins gebogen lopen en zo de lijn van de toenmalige scheepsrompen volgden. De top van de dokvloer is van beton. Het Kieldok kan gevuld worden met ca. 5.600 m3 water. De leegpomptijd bedraagt nu ca. 4 uren m.b.v. twee Centrifugaalpompen.
Dit dok wordt van de haven gescheiden door een zg. Schipdeur of Bateau-Porte. Jan Blanken ontdekte dit model afsluiting, eigenlijk een gezonken schip, in Frankrijk. De eerste schipdeur was van hout en had twee kielen. Die kielen liepen in een boog en pasten precies in een paar sleuven in de toegang van het dok.
Dit dok wordt van de haven gescheiden door een zg. Schipdeur of Bateau-Porte. Jan Blanken ontdekte dit model afsluiting, eigenlijk een gezonken schip, in Frankrijk. De eerste schipdeur was van hout en had twee kielen. Die kielen liepen in een boog en pasten precies in een paar sleuven in de toegang van het dok.
Als de schipdeur op zijn plaats was gevaren werd hij afgezonken door te vullen met water. Daarna werd het dok leeggepompt. Om weg te halen werd het water m.b.v. een binnen-in geplaatste pomp teruggepompt in de haven en ging de schipdeur drijven waarna deze weggevaren werd. Zo’n houten schipdeur gaat maar ca. 25 jaar mee. Hoe vaak deze dan vervangen is, is niet bekend.
De huidige ijzeren schipdeur met één kiel is gebouwd in 1884. Het materiaal is van Puddle ijzer dat nauwelijks roest door het nog vrij hoge koolstofgehalte. De geheel symmetrische constructie is geklonken en vormt een uniek stukje scheepsbouw. De kiel is voorzien van een drievoudige rubberen afdichting. Vroeger werden daarvoor kokosmatten gebruikt.
De Sluisdeuren tussen het Kieldok en het Timmerdok, sinds 1884 ook van Puddle-ijzer staan in een punt, worden daarom ook wel puntdeuren genoemd. Het water dat evt. in het Kieldok staat, drukt de deuren daardoor hermetisch dicht. Hierdoor blijft het achterste dok droog. In het onderste deel zitten luchtkamers waardoor ze heel gemakkelijk te bewegen zijn. In 1999 zijn ze gerenoveerd. Door de nieuwe stalen bovenzijde kan men er nu overheen lopen.
Het achterste dok - Timmerdok diende voor nieuwbouw en langdurige of zware reparaties. De bouw van dit dok was in 1825 klaar. Het is gebouwd naar Engels voorbeeld (als het Chatham marine dok uit 1820). De banquetten zijn kleiner en veiliger. De dokvloer ligt bijna één meter hoger dan die van het Kieldok, waardoor het beter droog te houden is. Door zijn vorm is het ook geschikt voor toneel- en muziekuitvoeringen.
’s Winters kan op de dokvloer een ijsbaan gemaakt worden. Het Timmerdok is 6 m diep en kan ca. 6.500 m3 water bevatten. De leegpomptijd van Timmer- en Kieldok samen is ca. 7 uren met twee centrifugaalpompen.
Rondom beide dokken loopt een aquaduct van 320 meter lengte. Het diende als waterreservoir voor blus- en schoonmaakwerkzaamheden.
’s Winters kan op de dokvloer een ijsbaan gemaakt worden. Het Timmerdok is 6 m diep en kan ca. 6.500 m3 water bevatten. De leegpomptijd van Timmer- en Kieldok samen is ca. 7 uren met twee centrifugaalpompen.
Rondom beide dokken loopt een aquaduct van 320 meter lengte. Het diende als waterreservoir voor blus- en schoonmaakwerkzaamheden.
Door deze gangen hebben we rondgelopen. Wel was het oppassen geblazen op vochtige plekken.
De kikkertjes sprongen hier ook rond.
Ook dit onderdeel van de excursie viel bij iedereen goed in de smaak. Na het bedanken van de gidsen en het inleveren van de helmen (verplicht om te dragen in de gangen) liepen we naar de bus via de loopbrug over de sluisdeuren.
Iets over vieren reden we weg. De chauffeur had in Hellevoetsluis het Maritiem Festival bezocht. Hij vertelde enthousiast over de optredens van de Shanty koren die hij opgenomen had. Hij liet het horen en heeft ons de opnames ook nog per mail gestuurd.
Ook dit onderdeel van de excursie viel bij iedereen goed in de smaak. Na het bedanken van de gidsen en het inleveren van de helmen (verplicht om te dragen in de gangen) liepen we naar de bus via de loopbrug over de sluisdeuren.
Iets over vieren reden we weg. De chauffeur had in Hellevoetsluis het Maritiem Festival bezocht. Hij vertelde enthousiast over de optredens van de Shanty koren die hij opgenomen had. Hij liet het horen en heeft ons de opnames ook nog per mail gestuurd.